Olbrzymie jezioro, którego wody miały przykryć całą dolinę Nilu pomiędzy I a  II Kataraktą,  było zagrożeniem nie tylko dla Nubii współczesnej, ale także dla pamiątek jej przeszłości od czasów prehistorycznych po chrześcijański. Wielu zabytkom groziło zatopienie na wieki, w ich liczbie 20 świątyniom z okresu faraonów, niezliczonym grobowcom, 13 fortecom z czasów Średniego Państwa. Bez pomocy z zewnątrz Egipt i Sudan nie  zdołałyby ocalić prawie nic ze swego bezcennego dziedzictwa.

            8 marca 1960 roku przewodniczący UNESCO zaapelował do całego świata o  wsparcie dla projektu międzynarodowej kampanii ratowania zabytków Nubii. Śmiały projekt mógł zostać zrealizowany dzięki udziałowi ogromnej liczby naukowców i specjalistów różnych dziedzin z wielu krajów. W ich gronie znaleźli się także specjaliści z Polski. W krótkim czasie starożytna Nubia przekształciła się w największy na świecie teren wykopalisk archeologicznych. Ponad 50 ekip badawczych ścigających się z czasem przeszukiwało cały obszar, który miał zostać zalany  i dokumentowało znaleziska. Większość z tego, co mogło zostać utracone na zawsze, udało się ocalić przynajmniej w postaci planów i rysunków dokumentacyjnych. Najbardziej spektakularnym przedsięwzięciem kampanii było przeniesienie w inne bezpieczne miejsce 22 zabytkowych budowli. Kamień po kamieniu rozebrano je, przewożono i rekonstruowano przywracając dawną postać. Kilka mniejszych trafiło jako dary do muzeów Europy i Ameryki. Na przykład świątynię    z Dabod, w której demontażu uczestniczyli polscy specjaliści, przeniesiono do Hiszpanii. Cztery inne świątynie i grobowiec trafiły do Chartumu, pozostałe przeniesiono do pięciu miejsc na terenie Egiptu. Jadąc z północy na południe są to:

            -wyspa świątyń, File ( na terenie zbiornika wodnego między dwoma tamami),

            -świątynie Nowej Kalabaszy ( 1 km na południe od Sadd al-ali),

            -świątynie w Nowej Sebui (140 km),

            -grobowce i świątynie w Nowej Amadzie (180 km),

            -świątynie w Abu Simbel ( 280 km., w pobliży granicy z Sudanem)

3.12.1. Święta wyspa File

Budowa Tamy Asuańskiej (starszej z dwóch tam) zagroziła także wyspie File. Każdego roku, kiedy jesienią zamykano śluzy, stojące na wyspie świątynie stopniowo pogrążały się w wodzie wypełniającej zbiornik. Z biegiem lat woda zniszczyła barwy na reliefach, wypłukała sole z piaskowca i kamień stwardniał. Z chwilą ukończenia budowy Wielkiej Tamy los File byłby przesądzony. Znalazła się w basenie, jaki powstał między dwiema zaporami i każdego dnia narażona była na zalewanie wodą,  której poziom podnosił się czasem nawet o 6 m. Wreszcie utworzono konsorcjum egipsko - włoskie i zdecydowano się przenieść zabytki na sąsiednią granitową wyspę Agilkia. Prace zakończono w rekordowym czasie - trwały jedynie 30 miesięcy.

Budowle otoczono najpierw tamą osłonową, po czym oczyszczono, pomierzono i rozłożono na    37 363 elementy. Aby na Agilkii odtworzyć oryginalny, uroczy krajobraz File, wysadzono w powietrze i usunięto 300 000 m sześciennych skały granitowej, sadząc w tym miejscu roślinność.

W centrum wyspy stanęła ptolomejska świątynia Izydy. Bogini tej oddawano na File cześć długi czas po zamknięciu innych świątyń egipskich. Kiedy i ona została wreszcie zamknięta z rozkazu cesarza Justyniana w VI wieku n.e. był to koniec starożytnego Egiptu.

Na File Izyda była utożsamiana z Sothis, czyli Syriuszem, którego ukazanie się nad horyzontem zwiastowało początek wylewu. Kult Izydy był blisko związany z wylewami Nilu.  Świątynia Izydy jest budowlą o niezwykle eleganckich proporcjach, składa się z portyku o 14 kolumnach. Pomieszczenia są wspaniale zdobione scenami rytualnego zabijania wrogów przez Ptolemeusza XII Neosa Dionizosa. Społeczność chrześcijańska, która osiedliła się na wyspie zamieniając pogańskie sanktuaria na  kościoły, przetrwała tu tylko do XIII wieku.

Ogólny widok na świątynię Izydy na wyspie File.

Kiosk Trajana i świątynia Hathor widziane z feluki

Pozostałe fragmenty świątyni Harendotesa w zespole świątyni Izydy

Dziedziniec i pierwszy pylon Świątyni Narodzin Izydy.

Przed wejściem na Wielki Dziedziniec świątyni Izydy

Widok na Nil z dziedzińca świątyni

Zejście do Nilometru. Stopnie nilometru, które prowadzą do rzeki, są ponumerowane

cyframi arabskimi, rzymskimi oraz za pomocą egipskich hieroglifów.

Zejście do przystani feluk

Kiosk Trajana, kamienny pawilon wsparty na pięknych filarach o formach roślinnych.

W czasach rzymskich prawdopodobnie pełnił funkcję kaplicy na boską barkę.

Świątynia Izydy widziana z boku. Na pierwszym planie widoczny pierwszy i drugi pylon, oraz

Świątynia Narodzin. Tu najdłużej utrzymywała się starożytna egipska religia.

Widok na Nil z wyspy File

3.12.2. Świątynie Abu Simbel

Na krańcu Górnego Egiptu w Kalabaszy, na południe od Sadd al.-ali, Ramzes II wzniósł świątynię (zwaną świątynią Mandulisa) - Amonowi-Re (bóg słońce), Ptakowi (bóg stworzyciel),Harmakhisowi (strażnik Wrót Zaświatów) i samemu sobie. Cztery kolosalne posągi, każdy 20 m wysoki,  patrzą w stronę wschodzącego słońca. Każdy przedstawia samego faraona,     a u jego stóp miniaturowe postaci królowej i córek. Nad wejściem widnieje płaskorzeźba    Amona-Re, a na górnej krawędzi fasady rząd pawianów symbolizujących mądrość. Wewnątrz świątyni jest kilka ogromnych posągów Ramzesa II - jako Ozyrysa. Reliefy przedstawiają ofiary składane bogom, łupy wojenne i okrutne traktowanie jeńców. W sercu świątyni Ramzes II zajmuje miejsce obok bóstw, którym świątynia jest poświęcona. Perfekcjonizm dokonań Ramzesa dokumentują restauratorskie prace prowadzone (1968-1972 r.) przez szwedzką firmę pod egidą UNESCO. Wejście po prawej stronie fasady prowadzi do wnętrza sztucznej góry, gdzie znajduje się świątynia. Szkice i wykresy pokazują, jak przenoszono świątynię z jej poprzedniego miejsca, teraz zalanego wodami jeziora, do obecnego sztucznie utworzonego i klimatyzowanego od wewnątrz. Dozorca, dzierżący w dłoni olbrzymi klucz ''anch - symbol życia'', wpuszcza nas do mniejszej Świątyni Hathor. Cztery posągi na fasadzie ukazują Ramzesa II, a dwa posągi -  jego żonę, królową Nefertari (jako boginię Hathor). Dekorację wewnątrz faworyzują żeńską część egipskiego panteonu, choć nie brak i Ramzesa II. Dobrotliwa krowa w sercu świątyni to Hathor.

            Na skraju Starej Kalabaszy wznosiła się mała skalna świątynia Bait al.-Wali, dziś zrekonstruowana w odległości 100 m od świątyni Mandulisa. Była to jedna z siedmiu nubijskich budowli sakralnych Ramzesa II, położona najdalej na północ.

Ogólny widok na dwie świątynie w Abu Simbel - świątynię Mandulisa i małą

skalną Bait al.-Wali przeniesione z Kalabaszy

Świątynia Mandulisa z czterema kolosalnymi posągami.

Cztery posągi siedzącego na tronie faraona, wysokości 20 m, zdobią fasadę świątyni

w Abu Simbel, wzniesionej przez Ramzesa II. W latach 1964- 1968 świątynię tę przeniesiono        

z Kalabaszy na nowe miejsce w związku z budową tamy w Asuanie.

Mała skalna świątynia Bait al.-Wali. Była poświęcona Hathor, uważanej w Nubii za małżonkę Horusa, boga-sokoła, opiekuna władzy królewskiej.  Posągi na fasadzie, o wysokości 10 m, przedstawiają Ramzesa II i Hathor-Nefertari. Dwa posągi królowej, utożsamianej z boginią, stoją pomiędzy posągami króla.