Krótka historia Austrii

Krótka historia Austrii

               Geograficzne ukształtowanie terenu Austrii otwartego w kierunku Kotliny Czesko-Morawskiej i Niziny Węgierskiej sprawiło, iż obszar ten był, począwszy od VII wieku p.n.e., terytorium najeżdżanym i zasiedlanym przez wojownicze plemiona Scytów, Celtów i Germanów. U schyłku I wieku p.n.e. ziemie na południe od Dunaju zajęte zostały przez Rzymian, którzy w połowie I wieku n.e., za panowania cesarza Klaudiusza, utworzyli tu prowincję Noricum.Proces romanizacji i cywilizacyjnego rozwoju całego regionu uległ wyhamowaniu w II wieku, w okresie wzmożonych najazdów germańskich. Od IV wieku, w okresie wielkiej wędrówki ludów, przez tereny dzisiejszej Austrii przetaczały się kolejne fale Hunów, Gotów i Awarów. Nieco później rozpoczęło się tu osadnictwo słowiańskie i bawarskie. Utrwalona w VII i VIII wieku pozycja plemiennego państwa Bawarów złamana została w 787 roku, gdy Karol Wielki usunął z tronu ostatniego księcia bawarskiego Tassila III i anektował jego ziemie. W 803 r. cesarz Karol Wielki pokonał Awarów i na obszarze między rzeką Anizą a Lasem Wiedeńskim założył Marchię nad Dunajem, stanowiącą zalążek państwa austriackiego. Po zwycięstwie nad Madziarami w bitwie nad rzeką Lech w pobliżu Augsburga w 955 r. król niemieckiOtton I odnowił Marchię, a jego następca cesarz Otton II nadał ją w lenno Leopoldowi I z rodu Babenbergów (976 r. - 994 r.). Centralnym ośrodkiem Marchii był naddunajski Melk. W 1156 r. Henryk II Babenberg otrzymał tytuł księcia, a Austria przekształcona została w dziedziczne lenno Rzeszy. Rolę stolicy kraju zaczął odgrywać Wiedeń. Po wygaśnięciu rodu Babenbergów w 1246 r. Austria znalazła się w rękach królów czeskich - Wacława I i Przemysła  Ottokara II. Ten ostatni po przyłączeniu w 1269 r. do swych posiadłości Karyntii i Krainy stał się najpotężniejszym z książąt Rzeszy i zaczął zabiegać o koronę niemiecką. Elekcja  w 1273 r. wyniosła jednak na tron landgrafa górnej Alzacji - Rudolfa Habsburga (1273 - 1291 r.). Ten pokonał w 1278 r. swego oponenta Przemysła Ottokara II, odebrał mu ziemie austriackie i przekazał je w dziedziczne lenno swym synom. Od tego momentu losy Austrii na następne 640 lat związane zostały z rodem Habsburgów. Rudolf i jego potomkowie skutecznie dążyli do rozszerzenia swych posiadłości. W XIV w. obok Austrii, Styrii, Karyntii i Krainy Habsburgowie objęli panowaniem także Tyrol (1363 r.)   i Triest (1382 r.). W procesie umacniania pozycji dynastii wybitną rolę Rudolf IV, zwany Założycielem (1358-1365 r.), fundator uniwersytetu wiedeńskiego i kościoła św. Szczepana, świątyni stanowiącej dziś jeden z symboli stolicy Austrii. Rudolf zawarł  z cesarzem, królem czeskim z dynastii luksemburskiej Karolem IV układ przewidujący, iż w razie wygaśnięcia jednego z rodów  - Habsburgów lub Luksemburgów - drugi przejmie całe dziedzictwo. Sytuacja taka nastała w 1438 r. gdy po śmierci cesarza Zygmunta Luksemburczyka cesarską koronę niemiecką oraz tron węgierski i czeski objął książę austriacki Albrecht II Habsburg. Panujący po nim Fryderyk III (1440 - 1493 r.) uznawany jest za ostatniego cesarza średniowiecza. Jego dewizą stało się hasło zapisywane pięcioma samogłoskami - AEIOU - odczytywane jako „Austriae Est Imperare Orbi Universo” - Austrii należy się panowanie nad całym światem. Można było sądzić, że maksyma ta jest bliska urzeczywistnienia za panowania Maksymiliana I (1493 - 1519 r.), który dzięki małżeństwu z Marią, córką księcia burgundzkiego, zyskał m. in. Niderlandy, Alzację i Lotaryngię. Zawarł w 1515 r. także układ z Jagiellonami otwierający perspektywę objęcia koron czeskiej i węgierskiej. Maksymilian I wydał syna swego Filipa za Joannę, dziedziczkę tronu hiszpańskiego i rozciągnął panowanie Habsburgów na Półwysep Iberyjski i później także posiadłości w Ameryce Południowej. Następca Maksymiliana, jego wnuk Karol V (1519 - 1556 r.), dziedzic posiadłości hiszpańskich i austriackich, objął w 1519 r. imperium, nad którym, jak mawiano, „słońce nie zachodziło”. Po śmierci Ludwika Jagielończyka w bitwie pod Mohaczem w 1526 r. korony czeska i węgierska przeszły na przedstawiciela młodszej linii Habsburgów Ferdynanda I, który po abdykacji Karola V w 1556 r. otrzymał także koronę cesarską. W efekcie Ferdynand panował nad ogromnym, siedmiomilionowym państwem, w którego skład wchodziły: Austria, Styria, Kraina, Karyntia i Tyrol oraz dziedzictwo Jagiellońskie - Czechy, Morawy, Śląsk i zachodnia część Węgier. Państwo to było niezwykłą mozaiką narodowościową i stało się w dobie reformacji widownią zażartych konfliktów religijnych. Ferdynand i jego następca Maksymilian II (1564 - 1576 r.) prowadzili wobec protestantyzmu politykę tolerancyjną, ale Rudolf II(1576 - 1612 r.), wychowany na arcykatolickim dworze hiszpańskim, opowiedział się zdecydowanie po stronie kontrreformacji. Narastający konflikt wyznaniowy legł u źródeł wojny trzydziestoletniej (1618 - 1648 r.), któraspustoszyła znaczną część monarchii. W krajach rdzennie austriackich zniszczonych zostało 51 zamków, 23 miasta i 313 wsi. Jeszcze większe straty przyniosły toczące się w XVI i XVII wieku wojny z Turkami, którzy dwukrotnie usiłowali zdobyć Wiedeń (1529 r. i 1683 r.). Druzgocąca porażka, jaką armia sułtana poniosła podczas drugiego oblężenia, pozwoliła Habsburgom na przejęcie panowania nad całymi Węgrami, Siedmiogrodem, Chorwacją. Habsburgowie stali się władcami jednego  z najpotężniejszych państw Europy. Wzrost swej pozycji zawdzięczali między innymi dalekowzrocznej polityce dynastycznej i korzystnym małżeństwom. Udane mariaże sprawiły, iż pod berłem cesarskim obok rdzennej Austrii i Styrii znalazły się także Tyrol, Flandria, Niderlandy, Czechy, Węgry i posiadłości korony hiszpańskiej w Europie             i Ameryce Południowej. Prowadzona przez Habsburgów polityka małżeństw znalazła później swe odzwierciedlenie w sentencji: „Niech inni prowadzą wojny, ty szczęśliwa Austrio - żeń się”.

               Dalsze zdobycze terytorialne - Belgię, Mediolan, Neapol i Sardynię - przyniosła Austrii wojna o sukcesję hiszpańską (1701 - 1714 r.), która wybuchła po wygaśnięciu tutejszej linii Habsburgów. Wkrótce problem sukcesji pojawił się także w Austrii, gdzie cesarz Karol VI (1711 - 1740 r.) nie pozostawił męskiego potomka. Ustanowiona przez Karola tzw. „sankcja pragmatyczna” (1713 r.)  zapewniała niepodzielność posiadłości austriackich Habsburgów i ich dziedziczenie także w linii żeńskiej. Jedyna córka cesarza Karola VI - Maria Teresa (1740 - 1780 r.), musiała w obronie swych praw stoczyć  z Prusami, Francją, Hiszpanią i niektórymi państwami niemieckimi wojnę o tzw. sukcesję austriacką (1740 - 1748 r.). W jej wyniku utraciła na rzecz Prus Śląsk. W 1772 r   i w 1795 r. Austria wzięła udział w I iIII rozbiorze Polski, zajmując południową część Rzeczypospolitej. Maria Teresa i jej syn Józef II (1780 - 1790 r.) podjęli rozległe reformy państwa w duchu oświeconego absolutyzmu. Ograniczone zostały uprawnienia kościoła, zniesiono poddaństwo, stworzono nową strukturę administracji państwowej, nakazano używanie języka niemieckiego jako urzędowego we wszystkich instytucjach. Celem było zatarcie różnic między poszczególnymi krajami monarchii, unifikacja wielonarodowego państwa oraz centralizacja władzy. W okresie rewolucyjnych przemian w Europie na przełomie XVIII i XIX w. Habsburgowie przystąpili do koalicji antyfrancuskiej.  Początkowo ponieśli duże straty terytorialne (Belgia, Lombardia, południowe ziemie dawnej Rzeczypospolitej).

Franciszek II zrzekł się godności cesarza rzymskiego, przyjmując  - jako Franciszek I - tytuł cesarza Austrii (1806 r.). Po klęsce Napoleona i kongresie wiedeńskim, na którym czołową rolę odegrał minister spraw zagranicznych Austrii Klemens Metternich, monarchia Habsburgów ponownie stała się jednym z głównych mocarstw Europy.

               W okresie Wiosny Ludów (1848 - 1849 r.) fala rewolucyjna ogarnęła także monarchię austriacką. Powstania przeciwko rządom absolutystycznym wybuchły  w Wiedniu, Mediolanie, Wenecji, Budapeszcie, Krakowie i Pradze.Rewolucja węgierska została stłumiona dopiero dzięki pomocy armii rosyjskiej. Sytuacja zmusiła cesarza Ferdynanda Ido szeregu ustępstw, m. in. do nadania Austrii konstytucji (1848 r.). Pod wrażeniem wydarzeń rewolucyjnych cesarz wgrudniu 1848 r. abdykował, a na tron wstąpił jego 18-letni bratanek Franciszek Józef I (1848 - 1916 r.), który wkrótce ponownie zaprowadził politykę absolutyzmu. Wywołało to narastający opór, szczególnie w węgierskiej części monarchii.

                    Przegrane wojny z Sardynią i Francją (1859 r.) oraz Prusami i Włochami (1866 r.) świadczyły o słabnięciu pozycji Austrii, szczególnie w konfrontacji z rosnącą potęgą jednoczących się Niemiec. Klęski na arenie międzynarodowej wpłynęły na zmianę polityki wewnętrznej. W 1867 r. cesarz zawarł ugodę z Węgrami i przekształcił monarchię w Austro-Węgry, państwo składające się z dwóch członów złączonych osobą panującego oraz wspólną armią, finansami i polityką zagraniczną. Przyjęty model ustrojowy złagodził napięcia w stosunkach austriacko-węgierskich, ale nie przyczynił się do rozwiązania innych konfliktów, w pierwszym rzędzie z Czechami, przeżywającymi okres odrodzenia narodowego.

                  W sferze międzynarodowej uwaga monarchii skupiła się na Bałkanach, gdzie w porozumieniu z Rosją Austro-Węgry dokonały okupacji Bośni i Hercegowiny       (1878 r.). Kluczowym elementem strategii politycznej Wiednia stało się zawarcie   w 1882 r. sojuszu polityczno-wojskowego (zwanego Trójprzymierzem) z Niemcami       i Włochami. W 1908 r. Austro-Węgry zdecydowały się na formalną aneksję Bośni  i Hercegowiny, co spowodowało wzrost napięcia w kontaktach z Rosją, która miała tam liczne swoje interesy. Rosja zaczęła wzmacniać swą pozycję na Bałkanach, a szczególnie w Serbii, która stała na czele ruchu jugosłowiańskiego. 28 czerwca 1914 r. serbski studentGavrilo Princip zastrzelił w Sarajewie, stolicy Bośni i Hercegowiny, austriackiego następcę tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Zamach stał się przyczyną wybuchu I wojny światowej, w której po stronie Austro-Węgier stanął sojusznik z trójprzymierza - Niemcy, a po stronie Serbii - mocarstwa tworzące Wielką Ententę - Rosja, Francja i Anglia. Przebieg działań wojennych wykazał słabość monarchii habsburskiej, która uległa rozpadowi. Karol I, ostatni cesarz austriacki, opuścił kraj.

               12 listopada 1918 r. tymczasowe zgromadzenie narodowe proklamowało Republikę Niemiecko-Austriacką. Pierwszym kanclerzem wybrany został socjalista Karl Renner. Traktat pokojowy w Saint-Germain-en-Laye (1919 r.) nałożył na Austrię odszkodowania wojenne i zabronił połączenia się z Niemcami. W ciągu następnego dziesięciolecia sytuacja ekonomiczna kraju ulegała stałemu pogorszeniu, powodując radykalizację nastrojów społecznych. Narastanie problemów wewnętrznych wykorzystywały środowiska nacjonalistyczne, wzywające do przyłączenia Austrii do Niemiec. Zagrożeniu temu próbował się przeciwstawić wybrany w 1932 r. kanclerz Engelbert Dolfuss,wprowadzając rządy „silnej ręki”, poddając represjom opozycję socjaldemokratyczną oraz rozwiązując partię komunistyczną i narodowosocjalistyczną. Kroki te doprowadziły w lutym 1934 r. do czterodniowych krwawych zamieszek w Wiedniu i Linzu. Sam Dolfuss zginął zamordowany przez hitlerowców podczas nieudanej próby zamachu stanu w lipcu 1934 r.. Pod naciskiem Hitlera nowy kanclerz - Kurt Schuschnigg - zgodził się w lutym 1937 r. przyjąć do rządu polityków nazistowskich, ale podał się do dymisji w obliczu żądania włączenia Austrii do Niemiec. Jego następca - działacz hitlerowski Arthur  Seyss-Inquart - proklamował 13 marca 1938 r. włączenie Austrii do III Rzeszy (Anschluss), co spotkało się z akceptacją większości społeczeństwa. Do kraju wkroczyły wojska niemieckie. Austria stała się - aż do końca wojny - częścią Wielkich Niemiec. Ruch oporu przeciwko hitlerowskiej administracji był nikły. Tymczasem moskiewska konferencja ZSRR, Wielkiej Brytanii i USA (XI. 1943r.) zapowiedziała odbudowę po wojnie niezależnego państwa austriackiego. W kwietniu 1945 r. Karl Renner  sformował pierwszy tymczasowy rząd odrodzonej II Republiki, a w grudniu został wybrany jej prezydentem. W lipcu 1945 r. zwycięskie mocarstwarozdzieliły kraj na cztery strefy okupacyjne. W listopadzie 1945 r. odbyły się pierwsze wybory parlamentarne wygrane przez partię chrześcijańsko - społeczną  OVP  i socjalistyczną SPO - dwa ugrupowania, które zdominowały na następne 50 lat wewnętrzną scenę polityczną. Po wieloletnich rokowaniach między mocarstwami,   w kwietniu 1955 r. doszło do podpisania „Traktatu Państwowego w sprawie odbudowy niezawisłej, demokratycznej Austrii”. Akt ten przywrócił Austrii pełną suwerenność. Z terytorium kraju wycofano obce wojska, a parlament przyjął ustawę o ścisłej neutralności państwa. W grudniu 1955 r. Austrię przyjęto do ONZ, a w 1995 r. stała się członkiem Unii Europejskiej. 

Habsburgowie

Habsburgowie

Dom Habsburgów był rodem panującym niemal sześćset pięćdziesiąt lat. Przez pewien czas władali największym w dziejach świata imperium, nad ziemiami którego „nigdy nie zachodziło słońce”

Legenda Habsburgów

 

               Habsburgowie wywodzą się podobno z antycznego rodu rzymskiego Colonna,  a w konsekwencji i od samegoJuliusza Cezara - tak głosi jedna z legend. Na przestrzeni stuleci nadworni historycy i poszukiwacze przodków snuli bardzo różne, najczęściej wątpliwe teorie na temat korzeni najpotężniejszej dynastii europejskiej. W gruncie rzeczy jednak początki rodu Habsburgów nadal spowite są tajemnicą. Pierwszym Habsburgiem wymienionym w dokumentach był niejaki Guntram. Nazywano go Bogatym, a żył przypuszczalnie około X w. Jego imię pojawia się dwieście lat później w opisanych dziejach fundacji klasztoru Muri, położonego w Argowii, dzisiejszej północnej Szwajcarii. Klasztor ufundował wnuk Guntrama, Ratbod, który około roku 1023 był hrabią Klettgau, położonego na północny zachód odSchaffhausen. Klasztor w Muri stał się miejscem pochówku wielu członków rodu Habsburgów. Również młodszy brat Ratboda, Rudolf, wraz z małżonką Kunegundą ufundował klasztor. Ośmioboczny kościół klasztoru żeńskiego wOttmarsheim w Alzacji przypomina kaplicę Karola Wielkiego w Akwizgranie - pierwszy Habsburg o imieniu Rudolf był najwyraźniej człowiekiem o dużych ambicjach. Obydwie fundacje klasztorne dowodzą znacznego stanu posiadania Habsburgów w Alzacji, Bryzgowii i na terenach dzisiejszej Szwajcarii - już w pierwszej połowie XI wieku. W nadaniach miał swój udział biskup Werner ze Strasburga, brat lub szwagier Ratboda i Rudolfa. Będąc wpływowym mężem stanu (zmarł w Konstantynopolu w roku 1028 jako poseł cesarski), w decydujący sposób przyczynił się do wzrostu znaczenia rodu.

Siedem wieków historii Habsburgów

               Około roku 1020 hrabia Ratbod wybudował zamek u zbiegu rzek Reuss i Aare - na południe od dzisiejszejBazylei. Nazwał go Habichtsburg (Zamek Jastrzębi) - ponieważ jakoby podczas jednego z polowań na jego murach usiadł jastrząb. Z czasem nazwa przekształciła się w „Habsburg”. Pierwszym, który nosił to nazwisko, był wnuk Ratboda Otto II (zmarły w 1111 r.), znany jako „hrabia von Habsburg”.

Zamek „Habichtsburg” koło Bazylei, wybudowany około 1020 r. od którego

ród wziął nazwisko. Zamek ten wielokrotnie zmieniał właścicieli

i od końca XIX w. mieści jedynie gospodę w małej wiosce Habsburg.

 Na przestrzeni XII i XIII wieku Habsburgowie za sprawą zręcznej polityki matrymonialnej i znacznych spadków zdołali rozszerzyć swe dobra i zwierzchności  w rejonie górnego Renu. Nie bez znaczenia był fakt, że byli wiernymi poplecznikami cesarzy z dynastii Habsburgów. Zwłaszcza hrabia Rudolf II pozostawał w bliskich stosunkach z cesarzemFryderykiem II, który trzymał nawet do chrztu wnuka Rudolfa, późniejszego króla Rudolfa I. 

 

Rudolf I (1218-1291 r.) na płycie nagrobnej

znajdującej się w krypcie katedry w Spirze.

W roku 1232 dom habsburski podzielił się na dwie linie. Młodsza gałąź, która przybrała imię od rezydencji Laufenburg,nie osiągnęła większego znaczenia i wygasła w 1415 roku. Ze starszej linii wywodzi się natomiast hrabia Rudolf IV, pierwszy Habsburg na niemieckim tronie królewskim.

               Hrabia Rudolf IV, który później jako król niemiecki przybrał imię Rudolfa I,    w wieku 22 lat objął dziedzictwo po ojcu Albrechcie IV. Przez małżeństwo z Gertrudą von Hohenberg, która urodziła mu dziesięcioro dzieci, zdołał rozszerzyć rodowe posiadłości w Alzacji. Po wielu starciach ze świeckimi i duchownymi rywalami udało mu się powiększyć obszar panowania na tyle, że w XIII w. Habsburgowie stali się najpotężniejszymi landgrafami na południowo-zachodnim obszarze Rzeszy Niemieckiej. W październiku 1273 r. elektorzy wybrali na króla rzymsko - niemieckiego Rudolfa IV Habsburga i zakończony został czas Wielkiego Bezkrólewia, które nastąpiło po śmierci Fryderyka II Hohenstaufa w roku 1250. Biskup Bazylei bardzo cenił Rudolfa IV z powodu jego bogobojności i uważał, że korona królewska przypadła mu jako nagroda za pobożne życie. 15 lipca 1291 r. Rudolf IV Habsburg zmarł wSpirze   i został pochowany w tamtejszej katedrze u boku Filipa Szwabskiego Hohenstaufa.

               Elektorzy przyrzekli przed śmiercią Rudolfowi IV Habsburgowi, że następcą obiorą jego syna Albrechta. Jednak w maju 1292 r. wskazali na hrabiego reńskiego Adolfa Nassau. Dopiero kiedy ten nie spełnił ich oczekiwań, pozbawili go korony   i w 1298 r. obrali Albrechta, który pokonał Adolfa w bitwie pod Gollheim. Albrechtowi brakowało charyzmy ojca. Jednak jako zręczny i realistyczny polityk wykorzystał czas przed elekcją na stłumienie powstań i umocnienie swej władzy w Austrii oraz Styrii. Mając na uwadze ustanowienie dziedzicznego prawa Habsburgów do tronu niemieckiego, dążył usilnie do ograniczenia władzy elektorów. Wszelkie plany króla zniweczył zamach na jego życie, który miał miejsce 1 maja 1308 r. w Brugg nad rzeką Aare, nieopodal Habsburga. Zamachu dokonał bratanek Rudolfa I, Jan (zwany Parricida), który poczuł się znieważony odsunięciem od dziedzictwa. Żona Albrechta - Elżbieta - w miejscu śmierci męża ufundowała klasztor Konigsfelden. Książęta - elektorzy wykorzystali moment śmierci Albrechta do zmiany dynastii i wybrali na króla Henryka VII Luksemburskiego. Na ponad sto lat odsunięto Habsburgów od tronu niemieckiego.

W „stuleciu Luksemburgów” Habsburgowie musieli skoncentrować się na rozbudowie rodowego zaplecza władzy. Swe główne zainteresowanie przenieśli na region wschodnioalpejski z ośrodkami w Wiedniu, Grazu i Linzu. W roku 1335 opanowali Karyntię i Krainę w dzisiejszej Słowenii. W 1363 r. przyszła kolej na Tyrol, Fryburg Bryzgowijski i znaczną część Vorarlbergu. W 1382 r. do Habsburgów o opiekę zwrócił się Triest. W 1438 r., po wygaśnięciu męskiej linii Luksemburgów, na niemieckim tronie ponownie zasiadł Habsburg w osobie księcia austriackiego Albrechta V, który jako król przyjął imię Albrechta II. Od tej pory korona Rzeszy pozostawała w rękach Habsburgów - poza krótkim okresem w XVIII w. - aż do 1806 r., kiedy to koronę cesarską wydano Napoleonowi. Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego już się nie odrodziło. Albrecht II poślubił Elżbietę, córkę ostatniego cesarza Zygmunta, z dynastii Luksemburgów. Tym samym Habsburgowie stali się dziedzicami luksemburskich dóbr rodowych. W 1437 r. Albrecht koronował się na króla Węgier, a w 1438 r. na króla Czech. W obu krajach natrafił na silną opozycję. Negatywny stosunek do Habsburga niewątpliwie związany był z faktem, że nie mówił on ani po węgiersku, ani po czesku. Latem 1439 roku, jeszcze przed uroczystościami koronacyjnymi, Albrecht II rozpoczął przygotowania do wojny z Turkami Osmańskimi, którzy napadli na Węgry. Jednak chory na dyzenterię zmarł 27 października 1439 r. Jego żona, Elżbieta, w momencie śmierci męża była w piątym miesiącu ciąży i żywiła niezłomną pewność, iż urodzi syna,  a zarazem przyszłego władcę. Aby zapewnić mu tron węgierski, postanowiła wejść  w posiadanie korony św. Stefana, która stanowiła jedyną legitymację monarchy węgierskiego. Królewskiej damie dworu Helenie Kottarin, udało się w nocy z 20 na 21 lutego 1440 r. wykraść koronę z zamku  w Wyszehradzie i przez zamarznięty Dunaj przynieść ją leżącej w bólach porodowych Elżbiecie. Godzinę później Elżbieta urodziła syna, Władysława, który otrzymał przydomek „Pogrobowiec”.

               Po trzech miesiącach królowa - wdowa koronowała syna. Tymczasem możnowładcy węgierscy wybrali na króla Władysława III Warneńczyka z litewsko - polskiej dynastii Jagiellonów. Dopiero kiedy ten w 1444 r. zginął w bitwie z Turkami, Węgrzy uznali małego Władysława Pogrobowca. Pełnomocnikiem małoletniego Władysława Pogrobowca obok matki został kuzyn ojca, książę austriacki Fryderyk V. Zadbał on o doskonałe wykształcenie chłopca. Niespodziewanie szybko, tuż po śmierci Albrechta II, elektorzy wybrali go na króla niemieckiego jako Fryderyka III. Czas jego panowania naznaczony był nie tylko niepokojami społecznymi i konfliktami wewnątrz rodu. Zaciążyło na nim również zagrożenie tureckie, wojny husyckie w Czechach  i konkurencja króla węgierskiego Macieja Korwina.Jednak dzięki opanowaniu i umiejętnościom dyplomatycznym, Fryderykowi III udało się utrzymać na tronie całe 50 lat. W roku 1451 Fryderyk II wyruszył z Wiednia w uciążliwą podróż do Rzymu, aby zgodnie ze snutymi od dawna planami, koronować się na cesarza. W Sienie 36-letni Fryderyk III po raz pierwszy spotkał się osobiście z narzeczoną. Zaledwie 16-letnia księżniczka portugalska Eleonora, czarnowłosa i płomiennooka, była prawdziwą pięknością, a jej pełen temperamentu sposób bycia był zupełnym zaprzeczeniem ociężałości przyszłego męża. Wspólnie pojechali dalej do Rzymu, gdzie papież udzielił im ślubu 16 marca 1452 r. Trzy dni później nastąpiła koronacja cesarska. Fryderyk III był jedynym Habsburgiem i ostatnim królem niemieckim koronowanym na cesarza przez papieża w Rzymie.

Fryderyk III, od roku 1440 król niemiecki,19 marca 1452 r. uroczyście

 koronowany na cesarza przez papieża w Bazylice św. Piotra.

               Podczas podróży Fryderyka III do Italii w Austrii wybuchł otwarty bunt . Po powrocie cesarz był oblegany w wiedeńskiej rezydencji i dla zażegnania walk zgodził się wydać przeciwnikom 12-letniego Władysława Pogrobowca. Młody książę stał się przedmiotem rozgrywki politycznej. Entuzjastycznie witany przez tłum wjechał do Wiednia, gdzie zanurzono go w kadzi, „aby obmyć z niego wszystko, co styryjskie”. Władysław Pogrobowiec, ostatnia odrośl linii albertyńskiej, wybrany na króla Czech   w październiku 1453 r. zmarł w Pradze cztery lata później w tajemniczych okolicznościach.

 Młodszy brat Fryderyka III, Albrecht VI, zażądał udziału w panowaniu, co doprowadziło do otwartej wojny. Jej kres położyła dopiero śmierć Albrechta w roku 1463. Fryderyk stał się wówczas niekwestionowanym władcą Austrii. Podczas walk doszło do oblężenia rodziny cesarskiej w wiedeńskim Hofburgu. Maszyny oblężnicze ciskały olbrzymie kamienie w zamkowe mury, za którymi krył się cesarz z małżonką Eleonorą i trzyletnim synem Maksymilianem. Fryderyk III spędził ostatnie lata życia w Linzu, gdzie zmarł 19 sierpnia 1494 r. w wieku 78 lat. Jedynemu synowi, Maksymilianowi, pozostawił dobrze zaopatrzony, nie podzielony „dom austriacki”. 

Na gotycko-renesansowym nagrobku Maksymiliana I (1459-159 r.)

znajdującym się w kościele dworskim w Innsbrucku umieszczono

28 brązowych figur jego przodków.

W 1477 r. Maksymilian poślubił 20-letnią dziedziczkę Marię Burgundzką. W ten sposób pod panowaniem Habsburgów znalazł się obszar od Niderlandów, przez Luksemburg, Lotaryngię i Alzację. Były to wówczas pod względem gospodarczym  i kulturalnym najbardziej rozwinięte terytoria Europy. Jednak dziedzictwo burgundzkie sprowadziło na Habsburgów gniew Francji. Od tej chwili na trzy kolejne stulecia głównym wyznacznikiem polityki habsburskiej stała się rywalizacja z zachodnim sąsiadem. Małżeństwo Maksymiliana  i Marii, choć oparte na kalkulacji politycznej, było szczęśliwe. Zakochany regent pisał do domu o „pięknej i cnotliwej niewieście”. Miała „brązowe włosy, mały nosek, małą główkę i twarz, brązowo szare oczy, piękne i czyste”. Maksymilian i Maria lubili towarzystwo, tańce i polowania. Urodziło im się dwoje dzieci: Filip w roku 1478 i Małgorzata w 1480 r. Szczęście rodzinne zostało jednak przerwane, gdy po pięciu latach małżeństwa Maria, będąc w zaawansowanej ciąży, zmarła na skutek upadku z konia w czasie polowania. Maksymilian do końca życia nie pogodził się z tą stratą. Po Śmierci Marii znacznie zaostrzyły się stosunki Maksymiliana z księstwem burgundzkim. Niderlandzkie Stany Generalne w roku 1482 wymogły bardzo niekorzystny pokój z Francją, na mocy którego dwuletnia córka Maksymiliana, Małgorzata, została przyrzeczona francuskiemu następcy tronu, delfinowi Karolowi. Ojciec Karola, Ludwik XI, zażądał ponadto, by dziewczynka wychowywała się na jego dworze. W tej sytuacji Maksymilian próbował zneutralizować Francję przez politykę matrymonialną.    W roku 1490 zawarł ślub „per procura” z 11-letnią Anną, dziedziczką niezależnego od Francji księstwa Bretanii. Był to swoisty manewr oskrzydlający w stosunku do panującego od roku 1483 króla francuskiego Karola VIII. Ten zareagował natychmiast: zerwał zaręczyny z Małgorzatą i sam w 1491 r. poślubił księżniczkę Bretanii. Dopiero na mocy układu w Senls z 1493 r. Maksymilian otrzymał z powrotem córkę i jej posag. Prowincje burgundzkie poza Bourgogne pozostały w rękach Habsburgów. Maksymilian, który jeszcze za życia ojca Fryderyka III został w roku 1486 wybrany i koronowany na króla niemieckiego, w 1493 r. objął po nim tron cesarski. Ponieważ jednak aktualny układ polityczny uniemożliwiał koronację w Rzymie, w 1508 r. przybrał tytuł „cesarza-elekta”. Od tego czasu królowie niemieccy zaczęli tytułować się cesarzami, mimo że nie byli koronowani przez papieża. Panowanie Maksymiliana na krótki okres zakończyło w rodzie Habsburgów epokę podziału na linie rodowe. Był on wybitnym organizatorem i dyplomatą, co pozwoliło zjednoczyć wszystkie posiadłości rodu. W pamięci potomnych „ostatni rycerz” - jak go nazywano z powodu zamiłowania do turniejów rycerskich - pozostał jednym z najpopularniejszych Habsburgów. Wojowniczy charakter Maksymiliana sprawił, że na przestrzeni 40 lat odbył 25 wypraw wojennych. Działania wojenne prowadził, wykorzystując opłacane wojska najemne. W dziedzicznych krajach austriackich stworzył strukturę administracyjną, która w znacznej mierze przetrwała aż do reform Marii Teresy w XVIII wieku. Z powodów politycznych w 1494 r. Maksymilian poślubiłBiankę Marię Sforzę, kuzynkę księcia Mediolanu. Małżeństwo to nie było udane, a Maria zmarła w 1510 r., nie pozostawiając potomstwa. Maksymilian skupił się teraz na aranżowaniu małżeństw swoich dzieci. W 1496 r. ożenił Filipa Pięknego   z dziedziczką hiszpańską, Joanną Obłąkaną, a Małgorzatę w roku 1497 wydał za mąż za brata Joanny, następcę tronu Jana. Podłożem tych małżeństw było dążenie do wzmocnienia pozycji zarówno dynastii habsburskiej, jak i hiszpańskiej wobec Francji. Obydwa związki trwały bardzo krótko. Jan zmarł zaledwie pół roku po ślubie  z Małgorzatą - podobno z nadmiaru miłości. Małżeństwo Joanny, dziedziczki Kastylii i Aragonii, miało nie mniej tragiczny przebieg. Kiedy Filip Piękny zmarł nagle w 1506 r. w wieku 28 lat, jego żona całkowicie postradała zmysły i przeszła do historii jako Joanna Obłąkana.

Filip I Piękny (1478-1506 r.)

Joanna Obłąkana (1479-1555 r.).

Z ich związku wywodzą się Habsburgowie niemieccy i hiszpańscy.

Hiszpańskie małżeństwa przyniosły Habsburgom Królestwo Hiszpanii, zjednoczone już w dużej mierze po 1469 r., oraz ogromne posiadłości zamorskie w Nowym Świecie. Główne role w małżeńskich planach Maksymiliana przypadły teraz jego wnukom - dzieciom Filipa pięknego - Karolowi, Ferdynandowi i Marii.

W obliczu zagrożenia tureckiego doszło do uzgodnień matrymonialnych z dynastią jagiellońską, której członkowie u schyłku średniowiecza zasiedli na tronach Polski, Węgier i Czech. W roku 1515w wiedeńskim kościele św. Stefana odbył się słynny podwójny ślub. Maksymilian w imieniu jednego z wnuków - nie zdecydowano jeszcze czy Karola, czyFerdynanda - poślubił dwunastoletnią księżniczkę węgierską Annę.   W roku 1521 ostatecznie została ona małżonką Ferdynanda. Wnuczkę Marię cesarz oddał za żonę przyszłemu królowi czesko-węgierskiemu Ludwikowi II, bratu Anny. Na sfinalizowanie równie wystawnego, co kosztownego wesela cesarz musiał zaciągnąć pożyczkę w bankierskim domu Fuggerów w Augsburgu. Po śmierci Ludwika II w bitwie z Turkami pod Mohaczem w roku 1526, Czechy oraz Węgry przypadły Habsburgom. Tym samym musieli oni przystąpić do wojny obronnej przeciwko Turkom, którzy w roku 1529 po raz pierwszy stanęli u wrót Wiednia. 

Po niespodziewanej śmierci Filipa I Pięknego księstwo Burgundii i Niderlandy odziedziczył jego najstarszy syn Karol, urodzony w 1500 r. w Gandawie. Wraz z matką Joanną Obłąkaną miał on również prawa do ziem hiszpańskich. W imieniu małoletniego Karola władzę sprawowała jego ciotka, Małgorzata Austriacka. On sam wraz   z siostrami Marią, Eleonorą i Izabelą, wychowywał się na dworze w Mechelen,  w dzisiejszej Belgii. Mądra Małgorzata, namiestniczka Niderlandów,  zapewniła bratankowi doskonałe wykształcenie. Ważną pozycję wśród nauczycieli Karola zajmował profesor uniwersytetu w Leuven, Adrian Boyes z Utrechtu, późniejszy papież Hadrian VI. Zaszczepił on wychowankowi głęboką religijność. Poza tym na osobowość młodego władcy miały wpływ tradycje rycerskie. W roku 1515 pod naciskiem szlachty burgundzkiej 15-letni Karol został uznany za pełnoletniego. Tym samym mógł przejąć od ciotki rządy w Niderlandach. Rok później, po śmierci dziadka ze strony matki, króla Ferdynanda Aragońskiego, Karola proklamowano na króla Hiszpanii, którą współrządził   z matką Joanną Obłąkaną. Obejmując tron hiszpański, przyjął imięKarola I. Niemożność sprawowania rządów przez Joannę Obłąkaną, wymagała obecności Karola I w Hiszpanii. We wrześniu 1517 r. Karol I wraz z licznym dworem udał się w podróż do Hiszpanii, gdzie po 11 latach rozłąki znowu zobaczył matkę. Kanclerz Karola, Wilhelm Chievres,    w toku twardych negocjacji skłonił Joannę i jej doradców do przekazania pełni władzy najstarszemu synowi.

Po śmierci dziadka, Maksymiliana I w roku 1519, Karol stał się dziedzicem ziem austriackich i rozpoczął usilne starania o objęcie tronu cesarskiego. Wiedział, że bez uzyskania tej najwyższej w świecie zachodnim godności nie zdoła utrzymać rozproszonych terytoriów. Elekcja Karola na cesarza miała okazać się najbardziej sporną w historii Rzeszy. Głównym konkurentem Habsburga był król Francji Franciszek I. Próbował on zyskać elektorów wielkimi sumami pieniędzy. Karol postępował równie bezceremonialnie, korzystając przy tym z usług bogatego augsburskiego domu bankierskiego Fuggerów. Finansowane przez bank dary doprowadziły do zamierzonego skutku. 28 czerwca 1519 r. we Frankfurcie nad Menem elektorzy wybrali na króla niemieckiego Karola. Przybrał on imię Karola V, a na czas poprzedzający koronację cesarską, która odbyła się dopiero w roku 1530 w Bolonii, papież przyznał mu tytuł „cesarza-elekta”. Habsburgowie osiągnęli szczyt potęgi. Tytuły cesarza rzymskiego, króla niemieckiego, króla Hiszpanii, Neapolu i władcy Nowej Hiszpanii (Ameryki) dawały im władzę nad terytorium, nad którym rzeczywiście nie zachodziło słońce.

 

Zamek w Mechelen Małgorzaty Austriackiej, na którym

wychowywał się Karol V (1480-1530 r.)

 Zaraz na początku panowania cesarz Karol V musiał zmierzyć się z reformacją. Niemiecki teolog i reformator religijny Marcin Luter w 1517 r. ogłosił 95 tez skierowanych przeciwko moralnemu zepsuciu panującemu w Kościele oraz przeciwko sprzedawaniu odpustów. Na sejmie Rzeszy w Wormacji w roku 1521  w obecności cesarza Luter odmówił wyrzeczenia się swych „heretyckich” poglądów.     Karol V wobec reformacji przyjął jednoznacznestanowisko: „Dlatego zdecydowany jestem trzymać się wszystkiego tego, czego trzymali się moi poprzednicy i ja do tej pory”. Albowiem nie ma wątpliwości, iż „pojedynczy brat zakonny występujący z poglądem przeciwnym całemu chrześcijaństwu musi się mylić, ponieważ zgodnie z owym poglądem całe chrześcijaństwo musiałoby od tysiąca lub więcej lat być w błędzie. Postanowiłem więc na tę szalę położyć moje królestwo i posiadłości, moich przyjaciół, moje własne ciało i krew”. Wysiłki cesarza zmierzające do przywrócenia jedności wiary spełzły na niczym. Pierwszy etap wojen religijnych zakończył się w roku 1555 podpisaniem augsburskiego pokoju wyznaniowego, który potwierdzał prawne uznanie luteranizmu   w Rzeszy. Jednocześnie zgodnie z zasadą „czyj kraj, tego wyznanie” - książęta otrzymali prawo wyboru wyznania, a poddani musieli przyjąć wiarę panującego.  W gruzach legła bliska Karolowi V idea światowej katolickiej monarchii uniwersalnej.

 

 

Na sejmie Rzeszy w Wormacji w roku 1521 Marcin Luter (1483-1546 r.)

w obecności Karola V broni 95 tez skierowanych przeciw handlowi odpustami.

 

Augsburski pokój religijny był przede wszystkim dziełem młodszego brata Karola, Ferdynanda I. Jemu to właśnie znużony cesarz, który najchętniej przebywał w rezydencji w Sewilli, od roku 1552 powierzył nie tylko uregulowanie kwestii religijnej, ale też w znacznej mierze rządy w Rzeszy. Już podczas swojego pierwszego pobytu w Niemczech, w roku 1521, Karol doszedł do porozumienia z wychowywanym w Hiszpanii Ferdynandem w sprawach dotyczących podziału dziedzictwa habsburskiego. Ferdynand otrzymał Dolną i Górną Austrię, Styrię, Karyntię i Krainę. Niedługo potem na mocy układu zawartego w Brukseli w 1522 r. uzyskał także Tyrol wraz z przyległymi ziemiami habsburskimi. Nadto Karol upoważnił go do sprawowania rządów w Rzeszy podczas swojej nieobecności. W 1531 r. po koronacji Karola na cesarza, elektorzy wybrali Ferdynanda na króla niemieckiego.

Układ brukselski uprzedzał późniejszy podział rodu na linię hiszpańską i austriacką. Po śmierci ostatniego Jagiellona Ludwika II króla Czech i Węgier, który zginął pod Mohaczem w 1526 r. w bitwie z Turkami, Ferdynand I za sprawą swej żony, księżniczki węgierskiej Anny, odziedziczył Czechy i Węgry. Tymczasem jednak większa część Węgier znajdowała się w rękach tureckich. Przez następne dwa stulecia zmagania  z imperium osmańskim w znacznej mierze określiły politykę zagraniczną Habsburgów. Przez cały okres rządów Karola V trwał też konflikt z Francją, która czuła się zagrożona przez oskrzydlającą ją z dwóch stron potęgą habsburską. Do uzyskania przez Karola V ostatecznej przewagi nad francuskim rywalem, królem Franciszkiem I, w istotny sposób przyczyniło się wsparcie augsburskich bankierów Fuggerów i Welserów. Uwikłanie  w działania wojenne wymuszało natomiast coraz to nowe ustępstwa na rzecz stanów Rzeszy, których poparcia potrzebował, a które skłaniały się ku reformacji. Podczas wojen francuskich w roku 1527 doszło do splądrowania Rzymu, które przeszło do historii jako „sacco di Roma”.

Karol V zamierzał uczynić pełnym spadkobiercą swego syna Filipa. Jednak plany te spotkały się ze sprzeciwem ze strony Ferdynanda oraz książąt Rzeszy. Rozczarowany  i zmęczony cesarz złożył koronę w 1556 roku. Zamieszkał w willi nieopodal klasztoru San Jeronimo de Juste w Sewilli i tam zmarł w 1558 roku. W tym momencie dokonał się ostateczny podział rodu Habsburgów na linię hiszpańską i austriacką. Syn Karola V,  Filip II, objął panowanie nad Hiszpanią, jej koloniami oraz Burgundią, Niderlandami, Mediolanem, Neapolem, Sycylią i Sardynią, stając się jednym  z najpotężniejszych monarchów w Europie. Brat Karola V, Ferdynand, który w 1556 r. objął tron cesarski, otrzymał w dziedziczne posiadanie ziemie austriackie, Czechy i Węgry.

 

Filip II (1527-1598 r.) syn Karola V i Izabeli Portugalskiej.

Za jego panowania Hiszpania stała się mocarstwem światowym.

Na przestrzeni następnych dwóch wieków zawarto wiele małżeństw dla utrzymania więzi pomiędzy obiema liniami. Przez całe niemal stulecie Hiszpania była ważnym ośrodkiem kontrreformacji. Jednocześnie dzięki dopływowi południowo-amerykańskich bogactw w kraju rozkwitały sztuki piękne i literatura. Powstały wówczas arcydzieła Cervantesa i Velazqueza. Skrupulatny Filip II zamieszkał w przepysznym pałacu  El Escorial pod Madrytem, tam czuwał nad swoim dziedzictwem i pracował często do późna w nocy. Co prawda utracił prowincje niderlandzkie, które przyjęły protestantyzm i w roku 1581 wypowiedziały posłuszeństwo, z drugiej strony w 1581 r. został królem Portugalii, uzyskując również jej kolonie. Jego przyrodni brat, Don Juan d’Austria (nieślubny syn Karola V z mieszczką z Regensburga, Barbarą Blomberg),  w 1571 r. pokonał Turków Osmańskich w bitwie morskiej pod Lepanto. Filip II poniósł natomiast dotkliwą porażkę we współzawodnictwie z Anglią o panowanie na morzach. W 1588 r. znaczna część jego armady została rozbita i zatopiona w kanale La Manche. Pod rządami następców Filipa Hiszpania utraciła mocarstwową pozycję. Don Carlos - syn Filipa II, urodzony w 1545 r. był obciążony genetycznie na skutek bliskiego pokrewieństwa rodziców. Choroba psychiczna wzmogła się po poważnym urazie głowy, jaki przydarzył mu się w wieku 17 lat. Podobnie jak jego prababka, Joanna Obłąkana, Don Carlos wywoływał skandale brakiem opanowania i agresją. Rzucał się z nożem na ministrów, znęcał się  - niekiedy wyjątkowo okrutnie - nad służbą i zwierzętami. Ponieważ za granicą uznano go za niezdolnego do małżeństwa, ojciec odsunął go od dziedziczenia. W roku  1567 Carlos uciekł do Niderlandów, gdzie próbował wzniecić bunt przeciw panowaniu hiszpańskiemu. Filip II uwięził syna, który zmarł w 1568 roku. Fryderyk Schiller w dramacie „Don Carlos” przedstawił go jako bojownika o wolność   i ofiarę despotyzmu. Po bezpotomnej śmierci Karola II w roku 1700 wygasła hiszpańska linia Habsburgów. Sztywny hiszpański ceremoniał dworski kultywowano jednak  w Wiedniu, gdzie przetrwał do początku XX wieku.

Cesarz Maksymilian II (1527-1576 r.) z małżonką Marią Hiszpańską (1528-1603 r.),

która jako córka Karola V była zarazem jego kuzynką. Pobrali się w roku 1548

 i mieli sześcioro dzieci.

Linię austriacką kontynuowali synowie Ferdynanda I. Wśród nich wyróżniał się Maksymilian II - głównie z powodu sympatii protestanckich. Jego poglądy bardzo wcześnie zaczęły budzić niepokój w rodzinie, gdyż w dobie reformacji polityka religijna księcia miała ogromne znaczenie. Maksymilian musiał poślubić infantkę hiszpańską, Marię, córkę Karola V. Podobno powiedział kiedyś, że „nie jest ani Papistą, ani ewangelikiem, lecz chrześcijaninem”. W roku 1564 Maksymilian II objął po ojcu tron Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Musiał się jednak podzielić władzą z braćmi Karolem i Ferdynandem. W XVI wieku Wiedeń stał się głównym ośrodkiem władzy Habsburgów, a także ośrodkiem międzynarodowym, gdzie zawierano układy i traktaty. Wiedeń był również ważnym centrum kultury i sztuki. Na dworze doceniającego radości życia i życzliwego artystom Maksymiliana II uprawiano „wszelką sztukę rycerską”, polowano, muzykowano. Na wypadek zagrożenia tureckiego cesarz potrzebował wsparcia ze strony przeważnie protestanckich księstw Rzeszy. Dlatego na mocy „Koncesji religijnej” oraz „Asekuracji religijnej”, wydanych odpowiednio w 1568 r. i 1571 r. zagwarantował w Rzeszy swobodę wyznania. Umierając w październiku 1576 r. Maksymilian II odmówił przyjęcia sakramentów. Obawiając się, że syn Maksymiliana II Rudolf może ulec protestanckim wpływom, król Filip II wziął go na wychowanie na dwór hiszpański. Ten pobyt naznaczył go na całe życie. Rudolf chodził zawsze w aurze wyniosłości. Po towarzyskim ojcu odziedziczył talent do języków, zainteresowanie sztuką i pasję kolekcjonerską. Jeszcze przed wyjazdem z Hiszpanii Rudolf zaręczył się z infantką Izabelą, jednak z roku na rok odsuwał ślub. Po 29 latach narzeczeństwa Izabela wyszła    w końcu za mąż za jego brata Albrechta. Na wieść o małżeństwie Rudolf wpadł podobno w szał, choć od dawna, przebywając w Pradze, żył z konkubiną, z którą miał kilkoro dzieci. W roku 1572, jeszcze za życia ojca, koronował się na króla Węgier. W 1575 r. został królem Czech i Rzeszy - jako Rudolf II, a w 1576 r. zasiadł na tronie cesarskim jako Rudolf V. W kwestii religijnej prowadził politykę ugodową. Na praskim dworze, gdzie rezydował od 1583 roku, panowała atmosfera tolerancji religijnej. Cesarz gromadził wokół siebie sławnych uczonych i artystów. Jednak więcej uwagi poświęcał astrologii i alchemii niż sprawom politycznym. Wobec narastającej i pogłębiającej się chorobie umysłowej odebrano mu władzę w Austrii, na Węgrzech i Morawach. U schyłku życia Rudolf coraz bardziej izolował się od świata. Wobec oporu ze strony Rudolfa w sprawie rozstrzygnięcia kwestii dziedziczenia zaognił się spór między braćmi - Rudolfem i Maciejem. Młodszy, nadzwyczaj ambitny brat cesarza,arcyksiążę Maciej, który do tej pory jako namiestnik Dolnej i Górnej Austrii gorliwie propagował kontrreformację, teraz dla zapewnienia sobie poparcia szlachty węgierskiej, austriackiej i morawskiej obiecał jej wolność religijną. Ostatnie miesiące życia zgorzkniały Rudolf II, pozbawiony realnej władzy, spędził na Hradczanach. Po jego śmierci w roku 1612 na cesarskim tronie zasiadł Maciej. Po bezpotomnej śmierci Macieja, w roku 1619 cesarzem został Ferdynand, arcyksiążę Austrii Wewnętrznej. W przeciwieństwie do poprzednika, Ferdynand zajął zdecydowanie prokatolickie stanowisko. Jako wychowanek uniwersytetu w Ingolstadt, z żelazną konsekwencją szerzył na swych ziemiach kontrreformację. Ze zbiorów malarskich Rudolfa II nakazał usunąć i spalić wszystkie płótna obrażające poczucie przyzwoitości.

Jeszcze za życia cesarza Macieja w Czechach doszło do rozruchów wywołanych naruszeniem postanowień „listu majestatycznego”. Doprowadziły one w 1618 r. do słynnej „defenestracji praskiej” - przedstawiciele stanów czeskich przez okno zamku na Hradczanach wyrzucili dwóch namiestników cesarza i sekretarza. Był to protest przeciw pogwałceniu przez cesarza swobód religijnych i stał się początkiem powstania czeskiego. Stany czeskie pozbawiły Ferdynanda korony, wybierając na króla Czech elektora, palatyna reńskiego Ferdynanda V.

Cesarz Ferdynand II (1578-1637 r.).

Rozpoczęła się wojna, która przeszła do historii pod nazwą „trzydziestoletniej”. W roku 1609 Księstwa Katolickie Rzeszy utworzyły Ligę Katolicką skierowaną przeciwko unii książąt protestanckich. Wojska Ligi w 1620 r. stoczyły zwycięską bitwę pod Białą Górą, opanowały Czechy i oddały je z powrotem pod władzę cesarza. Z wyroku specjalnego trybunału stracono przywódców powstania czeskiego i skonfiskowano ich mienie, wiele rodzin musiało emigrować. W Czechach i  dziedzicznych ziemiach habsburskich z nieznaną dotychczas surowością przeprowadzono katolizację. Kolejne interwencje - hiszpańska, szwedzka i francuska - przedłużyły wojnę, którą toczono z rosnącą brutalnością. Wojna, która rozgorzała na gruncie religijnym, przerodziła się w zmagania o pierwszeństwo w Europie między francuskim domem królewskim Burbonów a Habsburgami. Cesarz Ferdynand II nie dożył końca konfliktu. Jednak na kilka tygodni przed śmiercią w roku 1637 udało mu się doprowadzić do wyboru syna, Ferdynanda III, na króla niemieckiego. Jak wielu Habsburgów, Ferdynand III miał talent muzyczny, sam komponował i pisał teksty, a także władał siedmioma językami.

Wojnę trzydziestoletnią zakończył w 1648 r. pokój westfalski podpisany w Munster i Osnabruck. Na mocy tego pokoju Habsburgowie musieli oddać Francji posiadłości w Alzacji. Postanowienia pokoju westfalskiego osłabiły pozycję cesarza, gdyż polityczny punkt ciężkości przeniósł się z centrum do poszczególnych terytoriów Rzeszy. Księstwo bawarskie rządzone przez Wittelsbachów awansowało do rangi elektoratu, a tym samym katolickiego konkurenta Habsburgów. Na północy zaś rósł w siłę rywal protestancki w postaci elektoratu brandenburskiego pod władząHohezollerów.

Objęcie tronu węgierskiego w roku 1526 przez Habsburgów pociągnęło za sobą konieczność obrony nowych południowo-wschodnich granic przed Turkami. Kiedy w roku 1683 wojska tureckie zagroziły Wiedniowi, dwór uciekł doPasawy. Gdyby wojska tureckie zwyciężyły w bitwie pod Wiedniem, losy Europy Środkowej i Wschodniej potoczyłyby się innymi torami. Ale Polska wsparła cesarstwo Habsburgów, ledwo już dyszące pod ciosami Padyszacha, król Jan III Sobieski na czele husarii 12 września 1683 r. rozbił wojska tureckie i odniósł wspaniałe zwycięstwo.

Po udanej odsieczy armia cesarska rozpoczęła zakrojoną na wielką skalę ofensywy  z zamiarem odbicia Węgier. W roku 1686 Austriacy zajęli Budę, a w 1688 r. Belgrad. Podczas tej wojny rozbłysła gwiazda księcia sabaudzkiego Eugeniusza - najwybitniejszego wodza epoki. W następnych dziesięcioleciach miał on również zająć poczesne miejsce w świecie polityki austriackiej. Zwycięstwo Eugeniusza pod Sentą  w 1697 r. doprowadziło do zawarcia pokoju karłowickiego, który oddając Węgry  i Siedmiogród pod panowanie austriackie, położył fundament pod monarchię austro-węgierską. Ród Habsburgów powrócił do dawnej potęgi. Cesarz Leopold I z rodu Habsburgów, za przykładem króla Ludwika XIV, dążył do sprawowania władzy absolutnej. Po wielkim zwycięstwie nad Turkami, w Austrii nastąpił okres rozkwitu kulturalnego. Wiedeń przeobraził się w świetną barokową metropolię. Cesarz, który sprzyjał rozwojowi kultury i sztuki, zlecił budowę wielu imponujących obiektów, wśród nich słynnego pałacu Schönbrunn.

Pomnik Księcia Eugeniusza Sabaudzkiego (1663-1736 r.)

Był jednym z najwybitniejszych dowódców armii austriackiej

 w randze feldmarszałka.

Karol II zmarł w roku 1700, nie pozostawiając dziedzica. W związku z wygaśnięciem hiszpańskiej linii Habsburgów, w latach 1701-1714 doszło do konfliktu zbrojnego o następstwo tronu. Do walki stanęli Burbonowie i Habsburgowie. Ci ostatni chcieli wprowadzić na tron hiszpański arcyksięcia Karola, młodszego syna cesarza Leopolda I. Wojna o sukcesję hiszpańską zakończyła się podziałem terytoriów hiszpańskich, a na tronie w Madrycie zasiadła boczna linia Burbonów. Z potężnego dziedzictwa cesarz  Karol VI zdołał ocalić dla siebie jedynie Niderlandy hiszpańskie (późniejszą Belgię), Mediolan, Neapol i Sardynię. Karol VI nigdy nie pogodził się z utratą Hiszpanii. Po śmierci Karola VI w 1740 r. władzę w krajach dziedzicznych, zgodnie z postanowieniami „sankcji pragmatycznej”, objęła jego najstarsza córka Maria Teresa. Bardzo szybko okazało się, że Bawaria, Francja, Prusy i Hiszpania nie uznają jej praw do tronu i tak rozpoczęła sięwojna o sukcesję austriacką (1740-1748 r.). Należy przy tym zaznaczyć, że korona cesarska pozostawała poza zasięgiem Marii Teresy, gdyż mogli ją nosić jedynie mężczyźni. W 1742 roku tron cesarski objął Karol VII ożeniony z księżniczką habsburską Marią Amalią, córką Józefa I. Maria Teresa w roku 1736 poślubiła księcia lotaryńskiego Franciszka Stefana.

Pomnik Marii Teresy (1717-1780 r.), jedynej małżonki cesarza Franciszka I.

To ona podejmowała wszystkie ważne decyzje.

Przeciwnicy nie docenili Marii Teresy. Młoda władczyni Węgier i Czech bardzo szybko okazała się kobietą wielkiej odwagi i stanowczości, potrafiącą bronić swych ziem zarówno w trakcie wojny o sukcesję austriacką, jak i wojny siedmioletniej (1756-1763 r.). Utraciła wprawdzie bogaty Śląsk, zagarnięty w 1740 r. pod pozorem praw sukcesyjnych przez króla pruskiego  Fryderyka II, oraz kilka posiadłości włoskich, zdołała jednak utrzymać habsburski stan posiadania. Wojna siedmioletnia nie przyniosła zamierzonego rezultatu, jakim było odzyskanie Śląska. Tymczasem w roku 1745, po zaledwie trzech latach panowania, umiera cesarz Karol VII. W tym samym roku tron cesarski obejmuje mąż Marii Teresy, jako    Franciszek I. Dało to początek domowi lotaryńsko - habsburskiemu, dynastii, która istnieje do dziś. Cesarzowa Maria Teresa współrządziła z mężem, wpływając na jego politykę zagraniczną,  a później także ich syn Józef II, który jako współregent rządził wraz matką aż do jej śmierci.

Historia dynastii Habsbursko - Lotaryńskiej

Historia dynastii  Habsbursko - Lotaryńskiej

Od czasów Marii Teresy, dynastia nie zaznała już problemu braku potomstwa.   W cesarskim małżeństwie urodziło się szesnaścioro dzieci. Franciszek I nie stronił co prawda od romansów, na co jednak Maria Teresa reagowała w iście cesarskim stylu.   W 1747 r. ustanowiła - z myślą nie tylko o mężu, ale i wszystkich poddanych - „komisję do sprawczystości”, zatrudniającą strażników miejskich i tajnych agentów, których zadaniem było dbanie o obyczajność. Nagła śmierć ukochanego męża w 1765 r. mocno wstrząsnęła cesarzową. Z perspektywy czasu napisała: „straciłam najdoskonalszego   i najbardziej godnego miłości męża, któremu od 43 lat oddane było bez reszty moje serce. Był mi zawsze pociechą w moim ciężkim życiu, teraz nic mi nie pozostało”. Ostatnie piętnaście lat życia Maria Teresa nosiła wyłącznie żałobne szaty. 

Cesarzowa była kochającą matką, ale w kwestii swych małżeństw dzieci musiały podporządkować się racji stanu.Wychowanie przebiegało zgodnie z wyznaczoną przez matkę zasadą, iż „dzieci rodzą się do posłuszeństwa”. Poprzez sojusze zdołała osiągnąć zbliżenie z tradycyjnymi rywalami Habsburgów - Burbonami. Małżeństwa jej dzieci - Józefa, Leopolda, Marii Amalii, Marii Antoniny, i Marii Karoliny - z księżniczkami   i książętami parmeńskimi, hiszpańskimi, francuskimi i neapolitańskimi służyły wspieraniu tej polityki i zabezpieczeniu interesów dynastii. Osobiste preferencje dzieci nie odgrywały przy tym żadnej roli. Jedynie ukochanej córce Marii Krystynie pozwoliła na małżeństwo  z miłości z mało znaczącym księciem sasko-cieszyńskim Albertem II. W celu zagwarantowania rodzinie odpowiedniego poziomu życia Franciszek I w 1765 r. założył „fundusz zabezpieczenia rodziny”, który przetrwał do 1919 roku. Dzięki żyłce do interesów zdołał zgromadzić na nim ogromny majątek. Maria Teresa sprawowała rządy w duchu absolutyzmu oświeconego, który głosił, iż władca ma wobec poddanych nie tylko prawa, ale i obowiązki. Cesarzowa popierała rozwój przemysłu, handlu i rolnictwa. Przeprowadziła centralistyczne reformy administracji państwowej, doprowadziła do opracowania i wdrożenia nowego kodeksu karnego. Ustanowiła szkoły ludowe we wszystkich parafiach. Przy udziale mądrych doradców dokonała modernizacji armii. Ulepszenia Marii Teresy były wprowadzane stopniowo, co okazało się znacznie trwalsze, niż radykalne zmiany narzucane przez syna Józefa II. Oboje - matka i syn - byli nie tylko silnymi, nie znoszącymi sprzeciwu osobowościami, ale należeli do różnych generacji w czasach, kiedy na świecie dokonywał się jeden z największych przewrotów umysłowych. Maria Teresa, dziecko uczciwego baroku i pobożna katoliczka, ucieleśniała tradycyjną monarchię. Chłodny intelektualista Józef II miał natomiast ambicję „oświecania” i przeobrażania dawnych struktur. Zniósł poddaństwo osobiste chłopów i zmniejszył przywileje szlachty; próbował podporządkować państwo Kościołowi katolickiemu. Niektóre ze swych reform przed śmiercią odwołał. Panował zbyt krótko, aby zrealizować swój ideał państwa. Mimo iż dwukrotnie wstępował w związek małżeński, umierając, nie pozostawił żadnego potomstwa. W 1790 r. na tronie zasiadł więc jego młodszy brat Leopold II. On również hołdował oświeceniowym ideałom, jednak zniósł większość reform wprowadzonych przez Józefa II. Przed objęciem tronu cesarskiego z doskonałym skutkiem zarządzał wielkim księstwem Toskanii, z którego uczynił nowoczesne państwo doby Oświecenia. W przeciwieństwie do starszego brata Leopold II miał bardzo dużą rodzinę. Z jego małżeństwa z infantką hiszpańską Marią Ludwiką narodziło się szesnaścioro dzieci.

Synowie Marii Teresy- cesarz Leopold II (1747-1792 r.) i

Józef II (1741-1790 r.).

W 1789 r. Leopold II dość przychylnie odnosił się do Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Obiecywał sobie po niej zwycięstwo idei konstytucyjnej i ograniczenie despotyzmu możnowładców. Dopiero w ostatnich tygodniach życia zdał sobie sprawę       z niebezpieczeństwa, jakie zagraża monarchiom europejskim ze strony rewolucyjnej Francji. Niespodziewana śmierć cesarza w roku 1792, po zaledwie dwudniowej chorobie, wywołała wiele rozmaitych domysłów. Najmłodsza siostra Leopolda, Maria Antonina, która wcześniej błagała go o pomoc w przywróceniu na tron jej męża Ludwika XVI, była przekonana, że cesarz Leopold II padł ofiarą agentów rewolucji.

Maria Antonina (1755-1793 r.), najmłodsza córka Marii Teresy.

W 1770 r. w wieku 14 lat poślubiła króla Francji Ludwika XVI.

(Została ścięta na szafocie podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej.)

Syn Leopolda II, Franciszek II, zdecydowanie negatywnie odniósł się do tendencji liberalnych. Za jego 43-letniego panowania Austria stała się ośrodkiem europejskiej reakcji. Już cesarz Józef II ubolewał nad brakiem wielkich idei i wizji u bratanka. Spokojne usposobienie pomogło jednak Franciszkowi II w przetrwaniu wielu trudnych sytuacji. Spędzał on wiele czasu w swej zasobnej bibliotece; lubił też majsterkować, zajmował się ptakami i roślinami tropikalnymi. Wstrętne mu były uroczystości i pompa dworska. Najlepiej czuł się w kręgu rodziny. Lubiano go powszechnie za pogodny i optymistyczny nastrój. Był czterokrotnie żonaty i miał dwanaścioro dzieci, z których wiek dojrzały osiągnęło dwóch synów i cztery córki.

Zaraz na początku panowania Franciszek II, którego dwór po egzekucji francuskiej pary królewskiej postrzegano w Europie jako gwaranta ładu monarchicznego, musiał zmierzyć się z konsekwencjami Wielkiej Rewolucji. W rozpętanych przez rewolucję Francuską wojnach monarchia habsburska poniosła szereg dotkliwych porażek. Austria niewiele mogła przeciwstawić wojskowemu geniuszowi Napoleona Bonaparte. Korsykańczyk zmienił mapę Europy, a Habsburgowie tracili coraz więcej ze swej potęgi.  W odpowiedzi na koronację cesarską Napoleona, Franciszek II w 1804 r. przybrał tytuł cesarza Austrii jako Franciszek I. Po bitwie pod Austerlitz w roku 1805 zwycięski Napoleon wkroczył do Wiednia i zamieszkał w pałacu Schönbrunn. Znacznie poważniejszym skutkiem przegranej bitwy była konieczność zawarcia pokoju   w Preszburgu (Bratysławie), na mocy którego Austria utraciła Tyrol, Vorarlberg, Wenecję, Dalmację oraz posiadłości w Górnej Szwabii, uzyskała jedynie Salzburg. Kiedy pod naciskiem Napoleona szesnastu niemieckich książąt utworzyło Związek Reński i odłączyło się od Rzeszy, Franciszek II 6 sierpnia zrzekł się korony Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i ogłosił iż przestało ono istnieć.

Aby uniemożliwić Napoleonowi sięgnięcie po godność cesarza rzymsko-niemieckiego, Franciszek II w roku 1806 sam z niej zrezygnował i ogłosił rozwiązanie Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Od tego momentu nosił już tylko jako Franciszek I dziedziczny tytuł cesarza austriackiego. Austria przejęła barwy Rzeszy i godło dwugłowego orła. Napoleon w 1796 r. poślubił Józefinę de Beauharnais, nie doczekawszy się jednak z tego związku potomstwa, rozwiódł się i w 1810 r. ożenił się z najstarszą córką cesarza Franciszka I, Marią Ludwiką. Jejbabka ze strony matki, nękana przez Francuzów królowa Neapolu  i Sycylii, Maria Karolina zawołała wówczas w najwyższym oburzeniu: „Brakowało mi tylko w tym moim nieszczęściu zostać babką diabła”. Przez drugie małżeństwo Napoleon chciał osiągnąć dwa cele. Przede wszystkim zapewnić sobie męskiego potomka, a ponadto zależało mu na związaniu młodego cesarstwa francuskiego ze starą dynastią. Jednocześnie zbliżenia z potężną Francją szukał nowyaustriacki minister spraw zagranicznych, hrabia Klemens Lothar Wenzel von Metternich. Choć małżeństwo z cesarzem Francuzów było udane, po abdykacji Napoleona w roku 1814 Maria Ludwika wróciła na dwór wiedeński. Kiedy w roku 1816 objęła w posiadanie księstwo Parmy, Piacenzy i Guastalli, dziecko zrodzone ze związku z Napoleonem, Napoleon II Franciszek Józef, zwany Orlątko, pozostał w Wiedniu u dziadka, Franciszka I. Cesarz nadał ukochanemu wnukowi tytuł księcia Reichstadt. Napoleon II umarł w pałacu Schönbrunn w roku 1832 mając zaledwie 21 lat.

W latach 1814-1815 z udziałem 16 państw europejskich odbył się kongres wiedeński w celu przeprowadzenia zmian ustrojowych i terytorialnych w Europie po upadku Napoleona I. Habsburgowie odzyskali panowanie we wszystkich swych dawnych posiadłościach, czyli w Lombardii, Wenecji, Toskanii, Parmie i Tyrolu. Po latach wojen nastał dłuższy okres pokoju charakteryzujący się przewagą sił konserwatywnych i niekwestionowanym pierwszeństwem Austrii na ziemiach niemieckich oraz południowo-wschodniej Europie. Austria przewodniczyła utworzonemu w roku 1815Związkowi Niemieckiemu, mimo, że połowa jej terytoriów znajdowała się poza jego granicami. Jednocześnie odżyła dawna rywalizacja austriacko-pruska. Wraz z kongresem wiedeńskim w polityce austriackiej rozpoczęła się właściwa era Metternicha, którego cesarz nazwał „swym najwierniejszym sługą i bardzo dobrym przyjacielem”. Ten austriacki mąż stanu od 1809 r. był ministrem spraw zagranicznych, a w 1821 r. został mianowany kanclerzem.

Franciszek II (1768-1835 r.) w płaszczu koronacyjnym

i rodowej koronie Habsburgów (koronie Rudolfa).

 W polityce zagranicznej kanclerz (wyniesiony w roku 1813 do godności księcia) miał zasadniczo wolną rękę. W polityce wewnętrznej cesarz ograniczał jego wszechwładzę. Obaj byli niezłomnymi rzecznikami legitymizmu, to znaczy uważali, że prawa historycznych dynastii są nienaruszalne. Trzymali się niezłomnie absolutystycznego przekonania o boskim pochodzeniu władzy. Liberalne idee w rodzaju żądania wolności prasy, powszechnego prawa wyborczego czy podziału władzy zwalczali metodami policyjnymi - za pomocą cenzury i kontroli wszystkich dziedzin życia.

Po śmierci Franciszka I w roku 1835 tron objął jego syn Ferdynand I. Jako epileptyk i osoba opóźniona w rozwoju umysłowym nie był zdolny do sprawowania władzy, rządził za niego Metternich. Arcyksiężna Zofia, matka późniejszego cesarza Franciszka Józefa I, zaniepokojona o wizerunek dynastii zarzucała Metternichowi, „że chce rzeczy niemożliwej: rządzić monarchią bez cesarza, z niedorajdą jako reprezentantem korony”. W tej sytuacji rządy w imieniu cesarza objęła powołana jeszcze przez Franciszka I trzyosobowa Konferencja Stanu, w skład której wszedł Metternich. Dla ochrony autorytetu cesarskiego dom Habsburgów wydał w roku 1839 Statut Familijny, dający cesarzowi jako głowie rodziny pełnię władzy nad wszystkimi jej członkami. To on decydował o apanażach i małżeństwach. W załączniku do statutu podano listę rodów arystokratycznych godnych spowinowacenia z Habsburgami. Małżeństwa „morganatyczne”, czyli mezalianse, były zabronione i karane wykluczeniem z rodu. Ruchy rewolucyjne roku 1848 doprowadziły do upadku Metternicha. W grudniu 1848 r. Ferdynand I Dobrotliwy musiał zrzec się tronu na rzecz swego 18-letniego bratanka,Franciszka Józefa I. Na zakończenie uroczystości koronacyjnej Ferdynand pobłogosławił swego następcę i rzekł cicho: „Dobrze się stało. Bądź dobry. Bóg będzie cię miał w swej opiece”.

Monarchia Habsburska pod rządami Franciszka Józefa I

Monarchia Habsburska pod rządami Franciszka Józefa I

Młody cesarz pod czujnym okiem matki, arcyksiężnej Zofii, i księcia Metternicha otrzymał staranne wykształcenie. Miłujący porządek, trzeźwy i niezbyt wrażliwy na sztukę wypełniał skrupulatnie obowiązki władcy i żył według ścisłego rozkładu dnia. Będąc już w zaawansowanym wieku, o piątej rano zasiadał do biurka, dwa razy  w tygodniu udzielał audiencji i uczestniczył we wszystkich ceremoniach dworskich. Na pierwsze lata panowania cesarza znaczny wpływ miała jego matka oraz ministrowie  i doradcy wywodzący się z bliskich arcyksiężnej konserwatywnych kręgów dworskich.  Franciszek Józef I podjął też próbę odbudowy systemu rządów absolutnych. Zniósł sejmy krajowe i ustępstwa polityczne z okresu rewolucji 1848 r. Arcyksiężna Zofia nie zdołała jednak wpłynąć na syna w kwestii jego małżeństwa. Idąc za głosem serca, poślubił on w 1854 roku, wbrew planom matki, młodziutką, nieobeznaną z dworem kuzynkę Elżbietę. Była ona córką księcia bawarskiego Maksymiliana i jego żony Marii Ludwiki. Urodzona  24 grudnia 1837 r. w Monachium i tam wychowana, miesiące letnie spędzała przeważnie na zamku Possenhofen nad jeziorem Starnberger.

Cesarz Franciszek Józef I (1830-1916 r.) poślubił 24 kwietnia 1854 r.

 16 letnią księżniczkę bawarską, Elżbietę (1837-1898 r.).

Słynąca z nadzwyczajnej urody Elżbieta, zwana „Sisi”, nie była ani ze swej natury, ani z wychowania stosowną kandydatką na żonę cesarza. Rok po zaślubinach z cesarzem urodziła córeczkę Zofię, która zmarła w wieku dwóch lat. Kolejna córka Gizela przyszła na świat w roku 1856 roku, a upragniony następca tronu, Rudolf w 1858 r.  Wpóźniejszym okresie, o ile to tylko było możliwe, unikała wszelkich reprezentacyjnych wystąpień, poświęcając się jedynie rozrywkom - po części bardzo kosztownym i ekstrawaganckim. Swemu coraz bardziej osamotnionemu małżonkowi znalazła przyjaciółkę - aktorkę Katarzynę Schratt.

W początkowym okresie Franciszek Józef I żelazną ręką utrzymywał jedność cesarstwa. Jednak po klęskach pod Magentą i Solferino, na mocy pokoju Villarfranca       w 1859 r. Austria utraciła Lombardię na rzecz Królestwa Sardynii, natomiast po klęsce poniesionej w 1866 r. pod Sadową utraciła Veneto z Wenecją na rzecz nowo powstałego Królestwa Włoch. Dodatkowo na mocy plebiscytów Habsburgowie włoscy utracili władzę w Toskanii oraz Modenie i musieli udać się na wygnanie do Austrii.

Cesarz Franciszek Józef I, sprawujący rządy twardą ręką, podporządkował sobie wszystkich członków rodziny, z wyjątkiem syna. Arcyksiążę Rudolf był człowiekiem inteligentnym, wykształconym, o liberalnych poglądach. Krytycznie odniósł się do systemu rządów Austro-Węgrach, czemu dawał wyraz w publikowanych pod pseudonimem artykułach. Oprócz konfliktów z ojcem, również jego małżeństwo  z księżniczką belgijską Stefanią nie układało się najlepiej. W roku 1889 rozdarty   i zagubiony arcyksiążę Rudolf popełnił samobójstwo, pociągając za sobą kochankę, młodą baronównę Marię Vetsera. Miejscem tragicznego wydarzenia był zameczek myśliwski Mayerling. Sprawa ta, a zwłaszcza próby jej zatuszowania przez cesarską cenzurę wstrząsnęły posadami monarchii. W tej sytuacji następcą tronu został bratanek cesarza, arcyksiążę Franciszek Ferdynand, który w 1900 roku po usilnych staraniach poślubił czeską hrabinę Zofię Chotek - osobę „niewłaściwego stanu” i tym samym nie podporządkował się Statusowi Familijnemu. W imieniu przyszłych dzieci musiał zrzec się wszelkich praw do tronu, a jego małżonka w świetle protokołu dworskiego nie należała do rodziny cesarskiej. Cesarz odsunął Franciszka Ferdynanda, podobnie jak niegdyś Rudolfa, od prowadzenia spraw państwowych. Sam Ferdynand tytułował siebie „najwierniejszą opozycją Jego Wysokości”.

Willa cesarska w Bad Ischl. Franciszek Józef I bywał tu każdego

lata do roku 1914. Tu mógł cieszyć odrobiną prywatności.

Wojna w 1866 r. miała rozstrzygnąć stary austriacko-pruski spór o pierwszeństwo wśród krajów niemieckich. W lipcu doszło do rozstrzygającej bitwy pod Sadową, w której wojska austriackie poniosły klęskę. W wyniku podpisanego pokoju rozwiązany został Związek Niemiecki, a Austria już w żaden sposób nie mogła zapobiec powstaniu w latach 1870-1871 drugiego cesarstwa niemieckiego - II Rzeszy. Hegemonem zjednoczonych Niemiec zostały Prusy pod władzą nowego cesarza Wilhelma I Hohenzollerna oraz Kanclerza Bismarcka.

Po klęsce w wojnie z Prusami oraz po utracie pierwszeństwa wśród państw niemieckich, Franciszek Józef I zdał sobie sprawę, że przyszłość Austrii leży w krajach naddunajskich i na Bałkanach. Jednak najpierw należało załagodzić spory między Austrią a Węgrami. Na mocy Ugody zawartej w  1867 r. powstała dualistyczna monarchia - Austro-Węgry. Austria i Węgry stały się autonomicznymi państwami połączonymi osobą władcy - cesarza Austrii i jednocześnie króla Węgier. Oba państwa miały własne konstytucje i parlamenty kierujące sprawami wewnętrznymi, natomiast sprawami zagranicznymi, obroną i finansami kierowały wspólne ministerstwa. Jednak monarchia dualistyczna poddawana była coraz silniejszym naciskom wewnętrznym ze strony innych narodów (Chorwatów, Serbów, Słowaków, Rumunów, Czechów), rozwijały się ruchy nacjonalistyczne. 

Cesarzowa Elżbieta, zwana „Sisi”

(portret namalował w Georg Raab w 1867 r.)

               W porozumieniu z Rosją Austro-Węgry dokonały w 1878 r. okupacji Bośni i Hercegowiny. Kluczowym elementem strategii politycznej Wiednia stało się zawarcie  w 1882 r. sojuszu polityczno-wojskowego (zwanego Trójprzymierzem) z Niemcami  i Włochami. Śmierć Elżbiety w roku 1898 w Genewie, z ręki włoskiego anarchisty Luccheniego, była kolejnym ciężkim ciosem dla doświadczonego tragediami rodzinnymi Franciszka Józefa I.

                W 1908 r. Austro-Węgry zdecydowały się na formalną aneksję Bośni i Hercegowiny, co spowodowało wzrost napięcia w kontaktach z Rosją, która miała tam liczne swoje interesy. Rosja zaczęła wzmacniać swą pozycję na Bałkanach, a szczególnie w Serbii, która stała na czele ruchu jugosłowiańskiego. 28 czerwca 1914 r. serbski studentGavrilo Princip zastrzelił w Sarajewie, stolicy Bośni i Hercegowiny, austriackiego następcę tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Zamach stał się przyczyną wybuchu I wojny światowej, w której po stronie Austro-Węgier stanął sojusznik z trójprzymierza - Niemcy, a po stronie Serbii - mocarstwa tworzące Wielką Ententę - Rosja, Francja i Anglia. Przebieg działań wojennych wykazał słabość monarchii habsburskiej, która uległa rozpadowi. Cesarz Franciszek Józef zmarł 21 listopada 1916 roku, po 70 latach panowania. Wraz z nim, w odczuciu wielu poddanych, przestała istnieć jedyna symboliczna postać jednocząca monarchię austro-węgierską.

Upadek monarchii austro - węgierskiej

Upadek monarchii austro - węgierskiej

               W 1916 r. na tron cesarski Austro-Węgier wstąpił Karol I, syn bratanka Franciszka Józefa. Nie był on jednak należycie przygotowany do objęcia władzy i popełnił wiele zasadniczych błędów. Szczerze pragnął zakończenia konfliktu wojennego    i utrzymania monarchii, lecz jego wysiłki pozostały bezskuteczne. Nie powiodły się tajne rokowania pokojowe z Francją, jakie Karol I prowadził w roku 1917 za pośrednictwem braci żony, książąt Sykstusa i Ksawerego.

Karol I (1887-1922 r.) ostatni cesarz Habsburg 

i  jego małżonka Zyta (1892-1989 r.)

Kiedy rok później sprawa wyszła na jaw, Karol zachował się niezręcznie i postawił siebie w złym świetle. Opinia publiczna uznała go za kłamcę i zdrajcę w stosunku do niemieckiego sojusznika. Wysiłki Karola I na rzecz pokoju utraciły wszelką wiarygodność. Nielubiana małżonka Karola I, księżna Parmy Zyta, którą poślubił  w 1911 roku, po „sprawie Sykstusa” od niemieckojęzycznej ludności otrzymała przezwisko „Kotlarka” - co było pogardliwym określeniem domokrążnych rzemieślników włoskich i aluzją do jej rzekomo włoskiego pochodzenia.

               Na skutek przegranej wojny monarchia austriacko-węgierska rozpadła się pod koniec 1918 r. na kilka samodzielnych państw narodowych. 11 listopada 1918 r. Karol I zrzekł się „jakiegokolwiek uczestnictwa w sprawach państwa austriackiego”. Cesarzowa Zyta, ciągle hołdująca dawnym wyobrażeniom o boskim pochodzeniu władzy i niebaczna na katastrofalną sytuację, do ostatka sprzeciwiała się abdykacji: „Nigdy - nie wolno ci abdykować. Nikt nie jest władny zmusić władcy do złożenia urzędu. Można go usunąć. Można obwieścić, że utracił swoje prawa. W porządku. To jest przemoc zobowiązująca go do uznania tych praw. Może wtedy według posiadanego czasu i okoliczności zabiegać      o ich przywrócenie. Ale samemu abdykować? - Nigdy, przenigdy! Wolę zginąć tu razem      z tobą, wtedy przyjdzie po nas Otto (najstarszy syn pary cesarskiej). A jeślibyśmy mieli zginąć wszyscy, to są jeszcze inni Habsburgowie”. Dwa dni później Karol I podpisał podobne oświadczenie jako król Węgier. Żaden z dokumentów nie zawierał jednak wyraźnej formuły abdykacji.  

         12 listopada 1918 r. tymczasowe zgromadzenie narodowe proklamowało Republikę Niemiecko-Austriacką.Pierwszym kanclerzem wybrany został socjalista Karl Renner. Kiedy cesarz odmówił złożenia przysięgi lojalności wobec powstałej Republiki, musiał się udać na wygnanie. 23 marca 1919 r. wyjechał z żoną i dziećmi do Szwajcarii.

Rodzina cesarska na wygnaniu

Rodzina cesarska na wygnaniu

Zgromadzenie Narodowe Republiki Austrii 3 kwietnia 1919 r. przyjęło do dziś obowiązującą „ustawę habsburską”, która znosiła „po wsze czasy prawa panujących oraz inne przywileje domu habsbursko-lotaryńskiego na terytorium Austrii niemieckiej”. Ustawa przewidywała także wydalenie z kraju tych członków rodu, którzy „wyraźnie nie wyrzekli się przynależności do tego domu oraz wszelkich wynikających z niej roszczeń do sprawowania władzy oraz nie określili się jako lojalni obywatele Republiki”. Dom habsbursko-lotaryński nie zareagował na „ustawę habsburską” jednolicie. Wielu członków rodziny podpisało deklarację o zrzeczeniu się roszczeń, uznało rządy republikańskie  i pozostało w kraju. Pierwsze tygodnie Karol i Zyta spędzili wraz z czworgiem dzieci - Ottonem, Adelheidą, Robertem i Feliksem - u matki Zyty, księżnej Parmy Marii Antoniny, na zamku Wartegg nad Jeziorem Bodeńskim. Zamek ten, jak relacjonował „dworski sprawozdawca”, zaraz po wojnie roił się od ludzi. W kwietniu 1919 r. rodzina cesarska przeniosła się do zamku Pragins nad Jeziorem Genewskim.

Po zakończeniu działań wojennych zarówno Austria, jak i Węgry ogłosiły się republikami. Karol i Zyta niemal świadomie ignorowali nieprzyjazne nastroje i jeszcze jesienią 1918 r. pozostawili na Węgrzech swoje dzieci „jako swoisty zastaw miłości i znak zaufania wobec narodu węgierskiego”. Przebywając na wygnaniu w Szwajcarii, utrzymywali kontakty z ludźmi mającymi bardzo jednostronną znajomość sytuacji politycznej na Węgrzech. Dlatego też para cesarska nie straciła nadziei na ponowne objęcie tronu węgierskiego.  Tymczasem bezpośrednio po wojnie i sytuacja międzynarodowa, i lokalne nastroje nie sprzyjały restauracji monarchii.

Za namową małżonki, która powrót na tron uważała za obowiązek wobec Boga, Karol podjął wiosną i jesienią 1921 r. dwie dość operetkowe próby przywrócenia monarchii na Węgrzech. 25 marca 1921 r. przyjechał potajemnie z fałszywym paszportem i sztuczną siwą brodą do Budapesztu. Tu spotkał się z chłodnym przyjęciem u całkowicie zaskoczonego regenta Miklosa Horthh’ego. Horthy odmówił Habsburgowi poparcia  i 6 kwietnia Karol powrócił do Szwajcarii. „A więc jest pan po stronie moich wrogów. Teraz wszystko rozumiem” - miał oświadczyć Horthy’emu na pożegnanie, nie zdając sobie sprawy z rzeczywistego układu sił w kraju.

Po fiasku drugiej, tym razem zbrojnej próby przejęcia władzy w październiku 1921 roku, zwycięskie mocarstwa zmusiły parę cesarską do wyjazdu na Maderę, portugalską wyspę u zachodnich wybrzeży Afryki. Karol i Zyta zostali tam przewiezieni brytyjskim okrętem wojennym, a miesiąc później ich śladem podążyło siedmioro dzieci. Reakcją na nieudany pucz była wydana 8 listopada 1921 r. ustawa pozbawiająca Karola wszelkich praw do tronu węgierskiego. Ostatni cesarz  z rodu Habsburgów zmarł (na grypę) na Maderze 1 kwietnia 1922 r. w wieku zaledwie 35 lat. Karol życzył sobie, by najstarszy syn Otto był przy jego śmierci: „Powinien wszystko dokładnie zobaczyć. Powinien wiedzieć, jak zachować się w takiej sytuacji - jako katolik i jako cesarz”. Klęcząc przy łożu śmierci, dziewięciolatek poprzysiągł, że będzie dla poddanych równie dobrym monarchą jak ojciec.

Cesarzowa Zyta z ośmiorgiem swoich dzieci. W środku - najmłodsza córka Elżbieta Charlotta,

urodzona w roku 1922, już po śmierci małżonka Karola I.

Otto zastąpił ojca jako pretendent do tronu. W jego imieniu działała cesarzowa Zyta, która do końca życia nie zdjęła żałobnego stroju wdowy. Król hiszpański Alfons XIII, którego matka pochodziła z rodu Habsburgów, wziął na siebie ciężar finansowej odpowiedzialności za osieroconą rodzinę. Po krótkim pobycie w Madrycie, gdzie przyszła na świat ostatnia córka Karola, Elżbieta Charlotta, Zyta zamieszkała z dziećmi  w Lequeitio, wiosce rybackiej koło Bilbao w kraju Basków.  Zwolennicy monarchii oddali jej do dyspozycji pałac Uribarren. Zyta całkowicie poświęciła się wychowaniu potomstwa. Nade wszystko leżało jej na sercu wykształcenie Ottona, którego chciała przygotować do roli „władcy”. Otto pobierał nauki w domu, a program nauczania ściśle nawiązywał do austriackich i węgierskich programów szkolnych. Świadkiem bierzmowania chłopca w roku 1923 był sam papież Pius XI. W roku 1929 rodzina przeniosła się do Steenockerzeel w Belgii, gdziemarkiz Jean de Croix udostępnił  im pałac Ham za symboliczną opłatę dzierżawną. Po uroczyście obchodzonym, w licznym gronie zwolenników dawnej monarchii, dniu dojścia do pełnoletności, Otto von Habsburg-Lothringen, zimą 1930 r. jako „książę Bar” (Bar - dawne księstwo lotaryńskie), podjął studia na wydziale nauk politycznych i społecznych. Ukończył je obroną pracy na temat prawa spadkowego chłopów austriackich.

Inaczej niż na Węgrzech, w Austrii lata dwudzieste XX w. Przyniosły zwolennikom dawnej monarchii, zwanym tutaj „legitymistami”, poprawę koniunktury. Cały szereg wiernych cesarzowi organizacji, między innymi „Stowarzyszenie szlachty katolickiej”, zabiegało o przywrócenie monarchii pod berłem Habsburgów. Propagandę monarchistyczną popierał kościół katolicki. W roku 1925 oficjalnie zarejestrowano „Ligę modlitwy” za cesarza Karola. Ta istniejąca do dzisiaj organizacja próbowała po roku 1945 doprowadzić do beatyfikacji „cesarza-męczennika”. Efekt propagandowy przyniosły także liczne honorowe obywatelstwa przyznawane Ottonowi. Zapoczątkowała je w roku 1931 mała górska społeczność rolnicza w Tyrolu. W roku 1936 takich „cesarskich gmin”  w Austrii było już ok. 1500. W latach trzydziestych wielu Austriaków upatrywało   w monarchii ratunek przed narastającą falą narodowego socjalizmu i groźbą przyłączenia do  hitlerowskich Niemiec. We wrześniu 1934 r. Otto rozpoczął rozmowy z rządem austriackim na temat uchylenia „ustawy habsburskiej” i przywrócenia monarchii. Kanclerz Kurt von Schuschnigg, zdeklarowany monarchista, w tajnych rozmowach ostrzegł młodego Habsburga przed pochopnymi działaniami w obliczu negatywnej postawy Niemiec. Proces restauracyjny rozpoczął się w lipcu 1935 r. uchyleniem ustawy dotyczącej wydalania Habsburgów z kraju i konfiskaty ich prywatnego majątku.  W kwietniu 1936 r. reaktywowano fundusz zaopatrzenia rodziny. Troje spośród rodzeństwa Ottona powróciło wówczas do kraju: studiująca prawo Adelheida, Karol Ludwik, który miał zdawać egzamin maturalny, oraz Feliks zamierzający wstąpić do wiedeńskiej akademii wojskowej. Kiedy w roku 1938 sytuacja międzynarodowa uległa dramatycznemu zaostrzeniu, Otto listownie zaproponował  Schuschniggowi swój powrót do  Austrii i objęcie urzędu  kanclerza. „Jako syn cesarza - męczennika Karola i gorliwy patriota austriacki” uważał, że nie może nie podjąć „swego wzniosłego obowiązku”. „Jestem absolutnie zdecydowany na każdy krok mający na celu ochronę narodu i państwa, i pewny, że uzyskam odzew ze strony społeczeństwa. W sytuacji, która nie pozwala na długotrwały proces akceptacji ze strony zwycięskich mocarstw, nie chcę żądać tym razem od Pana restauracji monarchii. Domagam się przekazania urzędu kanclerskiego, aby bez wprowadzania zmian w konstytucji i bez wymogu międzynarodowego uznania - przynajmniej na decydujący okres czasu - zostały osiągnięte te same korzyści coprzez formalny akt przywrócenia monarchii”. Schuschnigg odrzucił tę propozycję, gdyż „ze stuprocentową pewnością oznaczałoby koniec Austrii”. Dziesięć dni później Hitler jednym pociągnięciem przekreślił plan Habsburga, dokonując anszlusu Austrii. Natychmiast przywrócono „ustawę habsburską”, gdyż kanclerz III Rzeszy nienawidził cesarskiego rodu i jego członków nazywał „przyjaciółmi Żydów”. Nazistowski rząd austriacki wydał nakaz aresztowania Ottona, który w owym czasie przebywał w Paryżu. Internowano wielu jego zwolenników. Kiedy w maju 1940 r. wojska niemieckie wkroczyły do Belgii, cesarzowa Zyta z rodziną musiała uciekać z kraju. Przez Francję, Hiszpanię i Portugalię dotarła do Ameryki. Otto osiedlił się w Nowym Jorku. Zyta  z młodszymi dziećmi w Quebecu w Kanadzie. Pragnąc aktywnie wpływać na powojenny kształt Europy Środkowej, już w 1943 r. Otto zabiegał u prezydenta USA Roosevelta oraz premiera Anglii Churchilla o odbudowanie Austrii jako niepodległego państwa oraz utworzenie „federacji naddunajskiej” mającej pełnić zaporę przeciw Związkowi Radzieckiemu. Aby pozyskać dla tych planów rząd amerykański i amerykańską opinię publiczną, a także zarobić na własne utrzymanie, Otto jeździł po Stanach Zjednoczonych z odczytami. Jesienią 1944 r. Otto powrócił do Europy. Po zakończeniu wojny w 1945 r. przez kilka tygodni przebywał w Innsbrucku, do czasu aż nowy rząd pod przywództwemKarla Rennera potwierdził ustawę habsburską, co zmusiło Ottona do opuszczenia kraju. Również austriacka umowa państwowa z roku 1955, uznająca niepodległy byt państwowy Austrii, zachowywała przepisy tej ustawy. Habsburgowie nie zrezygnowali jednak   z pretensji do tronu, a Otto konsekwentnie odmawiał podpisania stosownego dokumentu. Po roku 1945 grono jego zwolenników utworzyło Austriacki Ruch Monarchistyczny. Podobnie jak przed wojną ludzie ci przeceniali szanse na restaurację monarchii. Wprawdzie w roku 1952 hiszpański dyktator  Franko zaproponował Habsburgom objęcie tronu hiszpańskiego, ale Otto odrzucił tę propozycję.

 

Otto von Habsburg-Lothringen poślubił w 1951 r. księżniczkę

 Reginę von Sachsen-Meinigen. Na zdjęciu małżonkowie z córkami:

Andreą, Moniką, Gabrielą i Michaelą.

Otto von Habsburg, utrzymujący się w dalszym ciągu z odczytów i publikacji, 10 maja 1951 r. w Nancy, w Lotaryngii poślubił Reginę księżniczkę Sachsen-Meiningen. Ślub odbył się w starym kościele Franciszkanów, w którym znajduje się mauzoleum książąt lotaryńskich. Uroczystości nadano iście cesarską oprawę. Para nowożeńców klęczała na poduszce wypełnionej ziemią austriacką. W ołtarzu umieszczono wizerunek Matki Bożej z Mariazell, a panna młoda miała na sobie welon, który Maria Teresa w roku 1766 podarowała ukochanej córce Marii Krystynie na ślub  z księciem Albertem. W bukiecie panny młodej znalazły się gałązki mirtu z parku pałacowego Schönbrunn. Młoda para poznała się w roku 1949 w obozie dla uchodźców koło Monachium, gdzie Regina pracowała z ramienia Caritasu. Po ślubie małżonkowie zamieszkali najpierw w pobliżu Paryża, a następnie w 1954 r. przenieśli się do „Willi Austria” w Pocking nad jeziorem Starnberger w Bawarii. Pierwsze dziecko, Andrea Maria, przyszło na świat w roku 1953. Rok później urodziły się bliźniaczki Monika  i Michaela. Małżonkowie mają w sumie pięć córek i dwóch synów. U schyłku lat pięćdziesiątych XX w. kwestia powrotu do kraju przedstawicieli panującej niegdyś linii Habsburgów nabrała znaczenia politycznego. Otto poważnie rozważał rezygnację  z pretensji do tronu. Złożył wniosek o przyznanie mu obywatelstwa austriackiego  i zarejestrował się jako „dr Otto Habsburg-Lothringen”. Jednocześnie jednak, przy okazji chrztu najstarszego syna Karola, wpisał się do księgi parafialnej w Pocking jako „Jego Wysokość Otto, cesarz Austro-Węgier”. W maju 1961 r. Otto von Habsburg ostatecznie zrzekł się praw do tronu i zadeklarował jako „lojalny obywatel” Republiki Austrii. Z jednej strony chciał oszczędzić dzieciom życia na wygnaniu, z drugiej przyczyniła się do tego jego działalność w Unii Paneuropejskiej, dla której zabiegał o szersze poparcie. Ten ruch polityczny, powołany do życia w roku 1923 przez hrabiego Richarda Coudenhove-Kalergi, stawia sobie za cel gospodarcze i polityczne zjednoczenie Europy. Do dzisiaj ma on ścisłe powiązanie z rodem Habsburgów. Zamiar powrotu rodziny Habsburgów do Austrii wywołał kryzys w łonie ludowo-socjaldemokratycznej koalicji rządowej. Socjaldemokraci, nie dowierzając intencjom Ottona, nie chcieli przyznać mu prawa pobytu w kraju. Otto przyjechał do Austrii dopiero po korzystnym dla niego wyroku sądu administracyjnego i wyjściu socjaldemokratów z koalicji rządzącej.

 

 

Otto von Habsburg-Lothringen w momencie wjazdu do Austrii

przez przejście graniczne w Tyrolu 31października 1966 r.

Syn ostatniego cesarza postawił po raz pierwszy stopę na ziemi austriackiej 31 października 1966 r. w pobliżu miejscowości Niederndorf w Tyrolu. I choć monarchiści zgotowali mu entuzjastyczne przyjęcie, a objazd wschodniego Tyrolu przez Habsburga    w roku 1967 wywołał sporo emocji, generalnie ludność Austrii odniosła się do powrotu „następcy tronu” dość obojętnie. W maju 1972 r. doszło do demonstracyjnego pojednania Habsburga z socjaldemokratami. Ówczesny kanclerz, socjaldemokrata, Bruno Kreisky      i Otto von Habsburg-Lothringen uścisnęli sobie ręce podczas jubileuszu Unii Paneuropejskiej.

Po roku 1948 cesarzowa Zyta osiedliła się w Tuxedo w stanie Nowy Jork w Stanach Zjednoczonych. Obok działalności charytatywnej angażowała się przede wszystkim  w sprawę beatyfikacji zmarłego męża. W roku 1962, chcąc być bliżej dzieci i wnuków, przeniosła się do Zizers w Szwajcarii, gdzie zamieszkała w domu opieki. I choć nie zrzekła się pretensji do tronu, w roku 1982 kanclerz Kreisky, po interwencji króla hiszpańskiego Jana Karola, wydał jej pozwolenie na wjazd do Austrii. Ostatnie lata życia spędziła na zamku Waldstein w Styrii u córki Elżbiety, żony księcia Lichtensteinu Henryka. Zyta zmarła w marcu 1989 r. i została pochowana w wiedeńskim kościele Kapucynów. Ostatnia droga cesarzowej miała wspaniałą dworską oprawę. 

Pogrzeb cesarzowej Zyty w Wiedniu w kwietniu 1989 r.

Z powodu nie najłatwiejszych relacji z Republiką Austrii Otto von Habsburg zdecydował się przenieść działalność polityczną do Niemiec. W roku 1978 przyjął obok austriackiego także niemieckie obywatelstwo i rok później z ramienia bawarskiej Unii Chrześcijańsko-Społecznej (CSU) został posłem do Parlamentu Europejskiego  w Strasburgu. Jego protektor, ówczesny przewodniczący CSU, Franz Josef Strauss, przy okazji mówił o „odrodzeniu Światowego Cesarstwa Rzymskiego”. Otto von Habsburg    w Parlamencie Europejskim zasiadał do 1999 roku. Obok funkcji politycznych w dalszym ciągu zajmował się publicystyką. W roku 1973 z okazji 700-lecia wyboru swego przodka na króla niemieckiego opublikował książkę pod tytułem „Rudolf von Habsburg”.

Otto von Habsburg-Lothringen w latach 1979- 1999 z ramienia CSU

 zasiadał w Parlamencie Europejskim (na zdjęciu po prawej).

Współczesne doniesienia o politycznych poczynaniach Habsburgów, ukierunkowanych na zjednoczenie europejskie, często pojawiają się na pierwszych stronach gazet. Coraz częściej słychać też o młodszym pokoleniu. W sierpniu 1989 r. za cichym przyzwoleniem władz węgierskich córka Ottona, Walburga, przy okazji „pikniku granicznego”, przekroczyła granicę austriacko-węgierską. Również duże zainteresowanie mediów towarzyszyło ślubowi obu synów Ottona. W styczniu 1993 r. najstarszy syn Ottona Karol ożenił się z baronówną Franciszką von Thyssen-Bornemisza. Uczestnicy tej wspaniałej uroczystości ślubnej, odbywającej się w bazylice pielgrzymkowej w Mariazell wysłuchali „Mszy Anioła Stróża” skomponowanej przez cesarza Leopolda I. Wśród ośmiuset zaproszonych gości znaleźli się liczni przedstawiciele arystokracji europejskiej. Wprawdzie panna młoda nie wywodziła się z żadnego panującego rodu, a więc zgodnie ze „Statutem Familijnym” nie była równorzędną partią, jednak jako córka barona Henryka von Thyssen-Bornemisza - spadkobiercy  koncernu stalowego Thyssenów i właściciela jednej z cenniejszych prywatnych kolekcji dzieł sztuki - oraz byłej modelki brytyjskiej, Fiony Campbell, należała do wielkiego świata. Plotki mówiły o posagu w wysokości 8,5 mln, marek. Karol dał się poznać szerszej publiczności występując w austriackiej telewizji jako konferansjer jednego z show.  Jego żona Franciszka, skupiła swe zainteresowania na sztuce. W roku 1991 założyła fundację wyższej użyteczności Art. Restoration for Cultural Heritage, która na całym świecie podejmuje działania mające na celu zachowanie dziedzictwa kulturowego.

W 1993 r. Karol von Habsburg poślubił Franciszkę von Thyssen.

Obecnie małżonkowie mieszkają w małej miejscowości Anif koło Salzburga. Mają troje dzieci. W 1994 r. urodziła sięEleonora Jelena, w 1997 r. Ferdynand Zwonimir,    a w 1999 - Gloria. Wybór dla syna imienia średniowiecznego króla chorwackiego oraz chrzest, który odbył się w Zagrzebiu, w zderzeniu z niestabilną sytuacją panującą  w Chorwacji wywołały spekulacje na temat politycznych zamiarów Habsburgów. Rodzina sama wykluczyła jednak możliwość restauracji monarchii.

Spektaklem medialnym stał się również ślub młodszego brata Karola, Pawła Jerzego, który od roku 1996 jest specjalnym ambasadorem Węgier przy Unii Europejskiej w Strasburgu. Uroczystość zaślubin z księżniczką Eiliką von Oldenburg, która miała miejsce 18 października 1997 r. w katedrze św. Stefana w Budapeszcie, oglądało za pośrednictwem telewizji ponad 2 miliony Austriaków. Wśród 500 zaproszonych gości znaleźli się obok śmietanki arystokracji europejskiej również najwyżsi rangą politycy, jak węgierski premier Gyula Horn.  Małżonkowie osiedlili się w Budapeszcie, gdzie Paweł Jerzy mieszka już od 1993 roku. „Gyorgy”, jak nazywają go Węgrzy, jest wicedyrektorem MTM, pierwszej prywatnej węgierskiej stacji telewizyjnej.

Otto von Habsburg-Lothringen z najmłodszym synem,

Pawłem Jerzym i jego małżonką Eiliką.

Wcześniej na Węgrzech przebywała siostra Jerzego, Walburga. Od czasu wyjścia za mąż za szwedzkiego hrabiego uczestniczy aktywnie w życiu politycznym Szwecji. Jest także sekretarzem generalnym Unii Paneuropejskiej. W 1999 r. kandydowała do Parlamentu Europejskiego. Zupełnie inną od rodzeństwa drogą poszła urodzona w 1956 r. Gabriela von Habsburg. Jest artystką plastyczką i zajmuje się przede wszystkim rzeźbą w metalu.

Choć stosunki między Republiką Austrii a rodem Habsburgów uległy pewnej poprawie, ustawa habsburska z 1919 r. nadal pozostaje w mocy. Uchylenie jej mogłoby pociągnąć za sobą nieobliczalne skutki polityczne i finansowe. Mimo kilku procesów sądowych, nie doszło do ugody w kwestii prywatnego majątku Habsburgów.  W 1996 r. kiedy „klauzula wydalająca” dotyczyła już tylko braci Ottona, Feliksa i Karola Ludwika, rząd austriacki uznał ją za „martwy przepis” i zezwolił im na wjazd do kraju, mimo iż nie złożyli deklaracji zrzeczenia się pretensji do tronu.