Bawaria jest krajem związkowym w południowej części Niemiec, o powierzchni  10,5 tyś. km² i 11,2  mln.mieszkańców. Stolicą Bawarii jest Monachium, inne duże miasta to: Norymberga, Augsburg, Würzburg, Ratyzbona. Bawaria Południowa należy do najpiękniejszych obszarów Niemiec. Od północy naturalną granicą jest Dunaj i jego bagniste rozlewiska. Krajobraz tych terenów kształtują uformowane w epoce lodowcowej łagodne, morenowe wzgórza, liczne jeziora oraz spływające z gór rzeki. Bawarię w dużej mierze pokrywają tereny uprawne i rozległe lasy. Grunty orne zajmują 30% powierzchni, użytki zielone 22%, a lasy ok. 34%. Bawaria jest krajem przemysłowo-rolniczym, z rozwiniętym przemysłem elektrotechnicznym, elektronicznym, maszynowym, samochodowym, włókienniczym, spożywczym i chemicznym. Na wschód od Monachium znajdują się niewielkie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Rafinerie ropy naftowej połączone są rurociągami z portami nad Morzem Śródziemnym. U podnóża Alp wybudowano liczne elektrownie wodne, które dostarczają tanią energię elektryczną do sieci krajowej. Przez Bawarię biegną liczne szlaki komunikacyjne, łączące Niemcy z Austrią i południową Europą.

Bawaria południowa należy do najpiękniejszych i najbardziej urozmaiconych obszarów Niemiec.

9.1. Krótka historia Bawarii

Bawarii udało się przez tysiąclecie zachować swoją tożsamość. Tworzyła ona w miarę jednolite terytorium geograficzno-kulturowe. W rozdrobnionych Niemczech należała do najsilniejszych księstw, nigdy jednak nie zdołała odegrać pierwszoplanowej roli. Dopiero przemiany po 1918 roku, podział Niemiec po 1945 roku i wyeliminowanie konkurencji gospodarczej ze strony Saksonii i Czech umocniły pozycję Bawarii w Europie.

Początki osadnictwa w Bawarii sięgają IV tysiąclecia p.n.e., co poświadczają odkryte w latach 60-tych XX wieku fundamenty chałupy chłopskiej w okolicach Kelheim. W okresie tzw. ''kultury altheimskiej'' (ok. 2000 r. p.n.e.) osadychłopskie otoczone były często kilkoma liniami wałów. Przyspieszenie rozwoju cywilizacyjnego Bawarii przyniosła epoka brązu (1800-1200 r. p.n.e.). Jej świadectwem są zachowane przedmioty z wyposażenia grobów i obiekty codziennego użytku. W tzw. ''okresie halsztackim'' brąz wyparty został przez żelazo. W okresie tym pojawili się na ziemi bawarskiej tajemniczy Celtowie, o nie wyjaśnionym do dzisiaj pochodzeniu. Lud ten cechowały luźne struktury plemienno-rodowe. Na terenach między Innem a Lechem wyróżniało się celtyckie plemię Windelików, którego stolica znajdowała się w Minching koło Ingolstadt. Celtowie bawarscy utrzymywali bliskie kontakty ze światem śródziemnomorskim, a zwłaszcza z Etruskami, skąd importowali luksusowe wyroby etruskie i greckie. W 15 roku p.n.e. armie rzymskie, dowodzone przez Druzusa i Tyberiusza, pokonały Celtów i dotarły do Dunaju. Rzeka ta stanowiła odtąd granice świata rzymskiego. Wzdłuż niej, w latach 80-140 n.e. wybudowano linię umocnień granicznych, tzw. Iimes. Założony wtedy Augsburg przez cesarza Augusta, stał się centrum administracyjnym terytorium rzymskiego. Po dwóch stuleciach spokoju terytorium dzisiejszej Bawarii zaatakowane zostały przez germańskie plemiona Markomanów i Alamanów. Pierwsze uderzenia odparte zostały przez cesarza Marka Aureliusza, lecz w połowie III wieku ataki z zewnątrz i wojna domowa poważnie spustoszyły prowincję. Nowa fala ataków germańskich ok. 400 r. zniosła rzymski system wojskowo-administracyjny. Z tych burzliwych lat zachowały się przekazy o działalności pierwszych chrześcijan, spalonej w Augsburgu męczennicy św. Afrze i ożywionej działalności misjonarskiej św. Seweryna.  

Pochodzenie Bawarczyków, zwanych też Bajuwarczykami, bywa do dziś przedmiotem sporów naukowych. Większość historyków przychyla się do tezy, iż na terenach dzisiejszej Bawarii, na południe od Dunaju, uformowało się w latach 450-550 n.e. nowe plemię Bajuwarów, którego trzon stanowiły przybyłe z terenów obecnych Czech plemiona germańskie. W skład Bajuwarów weszły też odłamy innych plemion germańskich, celtyckich, a także zromanizowanej ludności okresu rzymskiego. Jednocześnie zasiedleniu uległy obszary położone na zachód od rzeki Lech. Sąsiadami Bajuwarów stały się plemiona alemańskie, zaś tereny na północy, zaczynające się kilkadziesiąt kilometrów w górę od linii Dunaju, opanowało plemię Franków. Ta konfiguracja przetrwała w głównym zarysie do dziś, choć tereny za Lechem i ziemia Franków weszły po 1813 r. w obręb państwa bawarskiego.

W połowie VI wieku uformowało się księstwo bawarskie. Rządząca dynastia książęca, tzw. Agilofingowie, przybyła prawdopodobnie z zachodu, z terenów państwa Merowingów     i była z nim związana stosunkiem lennym. Pierwszym znanym z imienia księciem Bawarii był Garibald I (555-591 r.). W myśl postanowień pierwszej kodyfikacji prawnej tych ziem, tron książęcy był ''po wsze czasy'' zarezerwowany dla tej dynastii.  Zależni od potężnych Merowingów i słabsi od książąt frankońskich na północy, władający Bawarią Agilofingowie musieli nieustannie lawirować, by utrzymać się na tronie. Mimo tego książęta z tej dynastii odegrali poważną rolę w historii Bawarii. Nie tylko stworzyli podwaliny pod przyszłe państwo bawarskie, utrzymując m.in. jego jedność terytorialną, ale też mieli swój niemały udział w dziele krzewienia chrześcijaństwa. Głównym ośrodkiem zarówno władzy książęcej, jak i kościelnej była położona nad Dunajem Ratyzbona. Samo księstwo natomiast stopniowo, w sposób pokojowy, niemal niezauważalny rozszerzało się, zajmując tereny późniejszych ziem austriackich. Za czasów ostatniego władcy z dynastii Agilofingów, Tassila III   (748-788 r.), obejmowało już nawet ziemie odległej Karyntii. Rosnąca siła dynastii Agilofingów i ich państwa wzbudziła niepokój władcy Franków - Karola Wielkiego, który pokonawszy Tassila w 788 r. rozbił pierwsze państwo plemion bawarskich. Bawaria utraciła samodzielność i stała się częścią państwa Franków, zaś sam Tassilo osadzony został  w klasztorze. Po podziale państwa Franków, na mocy traktatu w Verdun z 843 roku, Bawaria stała się jednym z centrów państwa wschodnio-frankońskiego (zalążka późniejszych Niemiec), zaś cesarz Arnulf z Karyntii rezydował pod koniec IX wieku w Ratyzbonie. Przez cały wiek IX książęta bawarscy toczyli spory z Sasami, którzy w 919 roku objęli tron niemiecki. Zmagania te zakończyły się ich porażką, i w X wieku królowie niemieccy decydowali o obsadzie tronu książęcego w Bawarii, osadzając tam swoich lenników lub bezpośrednio zarządzając księstwem. Pewną stabilizację przyniosło dopiero następne stulecie rządów dynastii Welfów. Książę Henryk Lew założył w 1158 roku Monachium i w oparciu o Bawarię oraz swe posiadłości w Saksonii toczył walkę z cesarzem Fryderykiem Barbarossą. W 1180 r. poniósł ostateczną porażkę, zaś Bawaria na zawsze utraciła ziemie na wschód od Salzburga. W tym samym roku Fryderyk Barbarossa nadał  godność księcia Bawarii Ottonowi I Wittelsbachowi. Dynastia Wittelsbachów rządziła Bawarią do roku 1918, to jest dłużej niż jakakolwiek inna dynastia niemiecka. Wittelsbachowie konsekwentnie rozbudowywali posiadłości rodowe w Bawarii, sukcesywnie pokonując rywalizujące z nimi rody. W 1214 r. uzyskali dla Bawarii część nadreńskiego Palatynatu. W 1253 r. Bawaria była już największym terytorium książęcym w rozdrobnionej Rzeszy. Szczyt potęgi księstwa bawarskiego przypada na rządy Ludwika IV Bawarskiego. Pozyskał on Marchię Brandenburską, Tyrol i część północną Niderlandów. W 1314 r. wybrano go na króla Niemiec, zaś czternaście lat później uzyskał godność cesarza rzymskiego. W parze ze splendorem zewnętrznym szły przemiany wewnętrzne. Cesarz wprowadził prawo miejskie i ziemskie, a także rozbudował administrację. Począwszy od XIV w. przedstawiciele trzech stanów: rycerstwa, duchowieństwa i mieszczaństwa, współdecydowali o sprawach podatkowych. Od XV w. przybrało to formę sejmu ziemskiego, czyli Landtagu. Po śmierci cesarza Bawaria była wstrząsana licznymi konfliktami i lokalnymi wojnami. Synowie Ludwika IV próbowali dokonać podziału państwa na małe księstwa, ale to doprowadziło do zubożenia i licznych ofiar, jakie za sobą pociągały walki. W 1506 r. stany Bawarii wymusiły przyjęcie regulacji zakazującej podziałów księstwa - odtąd pierworodny dziedziczył całą władzę. Wobec rozprzestrzeniającego się na terenach sąsiednich protestantyzmu władcy Bawarii zajmowali niezmiennie wrogą pozycję. W wojnie Karola V z protestanckimi książętami w latach 1546-1547 Bawaria stanęła po stronie cesarza. Symbolem bawarskiego katolicyzmu stał się pod koniec XVI w. olbrzymi, nowo wzniesiony kościół św. Michała w Monachium. W nagrodę za wierną Rzymowi postawę młodsi synowie Wittelsbachów obejmowali, począwszy od 1583 roku, arcybiskupstwa i biskupstwa na zachodzie i północy Rzeszy, wzmacniając tym samym pozycję dynastii na scenie politycznej Niemiec. Panujący od 1579 r. książę Wilhelm V doprowadził państwo na skraj bankructwa i abdykował w 1598 r. na rzecz swego syna Maksymiliana I. W ciągu ponad 50 lat sprawowania rządów (1598-1651 r.) Maksymilian I zreorganizował administrację państwa, usprawnił aparat fiskalny i wzmocnił pozycję władzy książęcej w stosunku do przedstawicieli stanów. W obliczu zaostrzających się w Rzeszy konfliktów religijnych, które w efekcie doprowadziły do wybuchu wojny trzydziestoletniej, Maksymilian I stanął na czele obozu katolickiego.. W 1618 r. poparł Habsburgów przeciwko zbuntowanym stanom czeskim  i wojska bawarskie odegrały decydującą rolę w bitwie pod Białą Górą w 1620 roku.   W nagrodę Maksymilian I uzyskał w 1623 r. godność księcia elektora. W polityce Maksymiliana I dominowała postawa profrancuska i nie zmienili jej jego następcy aż do zjednoczenia Niemiec w 1871 roku.

Zamek w Neuschwanstein budowano w latach 1868-1886

Ludwik II  zrealizował tu swoją wizję staroniemieckiej twierdzy rycerskiej

Maksymilian Emanuel ożeniony z córką polskiego króla Jana III Sobieskiego, zwany Błękitnym Księciem, jest jedną z najbarwniejszych postaci w historii Bawarii. Marzyły mu się wielkie podboje i korona królewska. Sprzymierzony z dworem wiedeńskim, brał udział w zwycięskiej bitwie z Turkami pod Wiedniem w 1683 roku i zdobył w 1688 r. Belgrad. Za swoje zasługi otrzymał regencję południowych Niderlandów. Zaplątał się w wojnę o sukcesję hiszpańską i sprzymierzył się w 1702 r. z Ludwikiem XIV. Jednak w 1704 r. wojska Habsburgów i oddziały angielskie rozbiły sprzymierzone armie francusko-bawarskie,  a Maksymilian Emanuel musiał szukać schronienia we Francji. W wyniku tej klęski Bawaria doświadczyła przeszło 10-letniej okupacji austriackiej, a protesty zrozpaczonych chłopów zostały krwawo stłumione. Dopiero w 1715 roku, po zawarciu układu pokojowego, Maksymilian Emanuel powrócił na tron elektorski, ale jego długoletnie, burzliwe panowanie poważnie osłabiło pozycję Bawarii w Europie. Jego syn, Karol Albrecht, podjął w latach 1740-1745 próbę przejęcia części sukcesji austriackiej. Wybrany na cesarza Rzeszy jako Karol VII nie zdołał się jednak obronić przed wojskami Marii Teresy. Jego następca Maksymilian III Józef  musiał w 1745 roku, w układzie pokojowym, wyrzec się wszelkich pretensji do sukcesji austriackiej. Długie, pokojowe rządy Maksymiliana III Józefa przyniosły nie tylko ważne reformy w rolnictwie, ale też m.in. w 1759 r. założenie Bawarskiej Akademii Nauk. Rozbudowano również słynną manufakturę porcelany w Nymphenburgu. Po śmierci władcy w 1777 roku, wygasła linia Wittelsbachów i cesarz Józef II postanowił inkorporować Bawarię. Sprzeciw Prus doprowadził do objęcia tronu przez przedstawiciela bocznej linii panującej w Palatynacie - Karola Teodora. Nowy władca kontynuował łagodnie oświeceniowy kurs poprzednika, co przyczyniło się do nauki i kultury, tworząc własny model Oświecenia.

Po wybuchu Rewolucji Francuskiej i rozpoczęciu przez Francję wojny, Bawaria starała się zachować neutralność. Nie uchroniło to jednak posiadłości w Palatynacie przed okupacją francuską. Ukształtowane na początku XIX wieku nowoczesne państwo bawarskie w zasadniczym swym kształcie przetrwało do dziś. W 1803 r. Napoleon zlikwidował starą strukturę terytorialną Rzeszy i za jego pozwoleniem w latach 1803-1806 Bawaria podwoiła swe terytorium, przyłączając ziemie szwabskie po Ulm. W 1806 r. Maksymilian Józef, za zgodą Napoleona, koronował się, przyjmując tytułMaksymiliana I Józefa. Ekspansji terytorialnej towarzyszyły głębokie reformy wewnętrzne. Maksymilian I Józef i jego współpracownik hrabia Maksymilian Mongelas, dokonali w 1803 r. sekularyzacji klasztorów i zreorganizowali w sposób zasadniczy administrację kraju. Pod koniec 1813 r. umiejętnie opuścili jednak Napoleona i przeszli na stronę koalicji, dzięki czemu zdołali utrzymać na kongresie wiedeńskim olbrzymią większość zdobyczy okresu napoleońskiego latach 1815-1866 królowie Bawarii, lawirując między Prusami i Austrią, usiłowali prowadzić samodzielną politykę zagraniczną. Klęska Austrii i Bawarii w wojnie z Prusami w roku 1866 położyła temu kres. W okresie tego półwiecza Bawaria dokonała jednak sporego postępu kulturowo-gospodarczego. Rządy króla Maksymiliana II przyniosły wielki postęp w zakresie nauki i przemysłu. Rok 1866 przyniósł wymuszony przez Bismarcka akces Bawarii do obozu pruskiego. Zwycięski udział wojsk bawarskich w wojnie francusko-niemieckiej w latach 1870-1871 przekonał wielu Bawarczyków do idei zjednoczenia Niemiec. Panujący wówczas Ludwik II, w obliczu marginalizacji roli politycznej, coraz częściej uciekał w świat muzyki Wagnera, baśni rycerskich i fantastycznych zamków. Krajem na co dzień rządziła grupa wyższych urzędników monachijskich. Objęcie po śmierci Ludwika II regencji przez księcia Luitpolda niewiele w tym obrazie zmieniło. Popularny władca próbował zrekompensować zależność polityczną od Berlina liberalną polityką kulturalną,  z wyraźnymi akcentami antypruskimi. W okresie jego panowania Monachium przeżywało najświetniejszy okres rozwoju kultury i sztuki. Jego syn - Ludwik III, prowadził propruską politykę i szybko utracił popularność.

W obliczu klęski Niemiec w I wojnie światowej, w dniu 7 listopada 1918 r. obalono  w Monachium władzę Wittelsbachów i proklamowano Wolne Państwo Bawarskie - Freistaat Bayern.  Nazwa ta utrzymała się do dziś. Między lutym a majem 1919 r. władzę   w Monachium i w części Bawarii sprawowała skrajnie lewicowa Bawarska Republika Rad. Ten eksperyment osłabił siły umiarkowane i zradykalizował prawicę, która zaczęła otaczać opieką środowiska skrajne, w tymgrupkę Hitlera. W ogarniętej fermentem Republice Weimarskiej Bawaria stała się bastionem z lekka faszyzującej monarchistyczno-klerykalnej prawicy. Upadek puczu monachijskiego Hitlera w dniu 9 listopada 1923 r. oznaczał wprawdzie chwilową klęską nazizmu, lecz łagodne kary przydały wodzowi brunatnych koszul dodatkowej popularności. W Bawarii w latach 1923-1933 rządziła Bawarska Partia Ludowa, prowadząc politykę opozycyjną w stosunku do liberalnego i ''czerwonego Berlina''. Jednak próby osłabienia opozycji Prus w Rzeszy skończyły się niepowodzeniem, zwłaszcza w zakresie uprawnień rządów landów. Regres polityczny spowodował też regres kulturalny.     W latach 1918-1933 Monachium utraciło swą pozycję metropolii kulturalnej na rzecz Berlina. Władze Bawarii nie doceniły niebezpieczeństwa tkwiącego w ruchu faszystowskim. Puczystów w 1923 r. potraktowano z dużą łagodnością, a Hitler przesiedział w więzieniu jedynie osiem miesięcy. W 1925 r. reaktywowano działalność NSDAP, a w 1926 r. zniesiono zakaz publicznych wystąpień Hitlera. 30stycznia 1933 r. objął on władzę, a w marcu obalił prawicowy rząd bawarski i odebrał Bawarii autonomię. Monachium obdarzone zostało tytułem Stolicy Ruchu - Hauptstadt der Bewebung. Zgodnie z wolą Fűhrera miało stać się centrum ideologicznym i kulturalnym Rzeszy.

Monachium

W Dachu zbudowano pierwszy  obóz koncentracyjny. Jednocześnie podczas zimowej olimpiady w Garmisch-Partenkirchen, a później letniej w Berlinie w 1936 roku, naziści zrobili wszystko, by pokazać się światu od jak najlepszej strony. W 1937 r. Hitler dokonał demonstracyjnego zaostrzenia kursu polityki kulturalnej. W 1938 r. podpisano układ monachijski prowadzący do rozbioru Czechosłowacji, a w dwa lata później na Monachium spadły pierwsze alianckie bomby. Hitler do końca był związany z Bawarią. Chętnie przyjeżdżał do swej siedziby koło Berchtesgaden. Wielu Bawarczyków miało słabość do Hitlera - nazizm splótł się tu z tradycjami lokalnej ksenofobii. Dlatego też ruch oporu na tym terenie nie odegrał istotnej roli. W kwietniu 1945 r. podjęto próbę zorganizowania ostatniej reduty oporu - w ''fortecy alpejskie'', która spełzła na niczym.

Zniszczenia wojenne dotknęły południową Bawarię w stopniu mniejszym niż inne tereny Niemiec. W kwietniu i maju 1945 r. Bawarię zajęły wojska amerykańskie i do 1949 r. była częścią  ich strefy okupacyjnej. Mimo wielkiego napływu uchodźców rolnicza struktura kraju pozwoliła większości ludności przetrwać ciężki okres w nie najgorszych warunkach. W ukonstytuowanej w 1949 r. Republice Federalnej, Bawaria starała się zajmować pozycję odrębną, jako kraj o najsilniej zachowanej tożsamości historyczno-geograficznej. Występowała nieodmiennie przeciwko wszelkim zakusom centralizacyjnym. Rozwinął się tu przemysł samochodowy, elektroniczny i komputerowy. Słynne są fabryki samochodów ''BMW'' i ''Audi''. W czasie letnich Igrzysk Olimpijskich w 1972 r. kraj ten zabłysnął nie tylko znakomitą, nowoczesną architekturą, ale również otwartością i liberalizmem. Niestety, olimpijska idea pokoju zakłócona została krwawym atakiem palestyńskich terrorystów. W latach przed zjednoczeniem Niemiec Monachium uchodziło za ''tajną stolicę Niemiec''. Rok 1989 i nowa rola Berlina po upadku muru berlińskiego, przyniosły kolejne wyzwania Monachium i Bawarii.